BÀI 5: KHÁI NIỆM VĂN MINH. MỘT SỐ NỀN VĂN MINH PHƯƠNG ĐÔNG THỜI KÌ CỔ - TRUNG ĐẠI
Trang bìa
Trang bìa
Ảnh
LỊCH SỬ 10
BÀI 5: KHÁI NIỆM VĂN MINH. MỘT SỐ NỀN VĂN MINH PHƯƠNG ĐÔNG THỜI KÌ CỔ - TRUNG ĐẠI
Mục tiêu bài học
Học xong bài học này, em sẽ (Mục tiêu bài học)
Ảnh
Học xong bài học này, em sẽ:
Trình bày được sự phát triển của các nền văn minh thế giới. Nêu được ý nghĩa của những thành tựu cơ bản của văn minh Ai Cập cổ đại, văn minh Trung Hoa và văn minh Ấn Độ thời kì cổ - trung đại. Giải thích và phân biệt được khái niệm văn hóa và văn minh; phân tích được cơ sở hình thành của các nền văn minh phương Đông. Biết cách sưu tầm và sử dụng tài liệu lịch sử để tìm hiểu về các nền văn minh phương Đông. Biết trân trọng giá trị, có nhận thức, hành động góp phần bảo tồn và phát huy các giá trị di sản và giá trị văn minh nhân loại.
Khởi động
Khởi động (Khởi động)
Ảnh
Tối ngày 3/4/2021, tại Cai-rô (Ai Cập) đã diễn ra một sự kiện quan trọng với tên gọi " Cuộc diễu hành vàng của các pha-ra-ông". Trong hoạt động này, 22 xác ướp của 18 pha-ra-ông và 4 nữ hoàng của Ai Cập cổ đại đã được đưa từ Bảo tàng Ai Cập ở Ta-ri-ơ, qua trung tâm Thủ đô Cai-rô, đến " ngôi nhà mới" là Bảo tàng Quốc gia Văn minh Ai Cập ở Phu- xtat.
Ảnh
Khởi động
Vì sao những thành tựu văn minh đã hơn 5 000 năm vẫn được nhân loại trân trọng, tôn vinh trong cuộc sống hiện tại? Chia sẻ những hiểu biểu của bản thân về các nền văn minh thế giới kì cổ - trung đại và ý nghĩa của những thành tựu văn minh ấy.
I. Khái niệm văn minh. Khái quát lịch sử văn minh thế giới thời kì cổ - trung đại
1. Khái niệm văn minh
I. Khái niệm văn minh. Khái quát lịch sử văn minh thế giới thời kì cổ - trung đại
1. Khái niệm văn minh
Ảnh
- Thực hiện yêu cầu:
Đọc Tư liệu 1 trong SGK (tr.34) và trả lời câu hỏi sau: 1. Em hãy giải thích về khái niệm văn minh và văn hóa. 2. Khái niệm văn minh, văn hóa giống nhau và khác nhau như thế nào? Nêu một ví dụ để chứng minh.
- Kết luận
Hình vẽ
- Kết luận
Văn minh là sự tiến bộ về vật chất và tinh thần của xã hội loài người; là trạng thái phát triển cao của nền văn hóa, khi xã hội loài người vượt qua trình độ của thời kì dã man. Văn hóa là tổng thể những giá trị vật chất và tinh thần mà con người sáng tạo nên. Văn hóa tạo ra đặc tính, bản sắc của một xã hội hoặc nhóm người trong xã hội.
2. Khái quát tiến trình lịch sử các nền văn minh thế giới thời kì cổ - trung đại
2. Khái quát tiến trình lịch sử các nền văn minh thế giới thời kì cổ - trung đại
- Quan sát bảng:
Bảng khái quát một số nền văn minh thế giới thời kì cổ - trung đại
Ảnh
- Thực hiện yêu cầu
Ảnh
- Thực hiện yêu cầu:
1. Em hãy trình bày sự phát triển của một số nền văn minh thế giới thời kì cổ - trung đại trên trục thời gian. 2. Hãy nhận xét về thời gian hình thành và lịch sử phát triển của các nền văn minh phương Đông và phương Tây thời kì cổ - trung đại.
- Kết luận
Hình vẽ
- Kết luận
Khoảng cuối thiên niên kỉ IV TCN ở khu vực Đông Bắc châu Phi và Tây Á những nền văn minh đầu tiên trên thế giới hình thành. Thời kì cổ đại, phương Đông hình thành bốn trung tâm văn minh lớn: Ai Cập, Lưỡng Hà, Ấn Độ, Trung Hoa. Thời kì trung đại, ở Nam Á và Đông Á, văn minh Ấn Độ và văn minh Trung Hoa vẫn tiếp tục phát triển, còn khu vực Đông Bắc Phi và Tây Á chịu ảnh hưởng của nền văn minh A-rập trong thời gian dài.
II. Một số nền văn minh phương đông thời kì cổ - trung đại
1. Văn minh Ai Cập cổ đại
II. Một số nền văn minh phương đông thời kì cổ - trung đại
1. Văn minh Ai Cập cổ đại
- Trả lời câu hỏi
a. Cơ sở hình thành
Hình 1. Tấm bia đá Nam - mơ mô tả về chiến thắng của vua Nam - mơ trong cuộc chiến tranh thống nhất Ai Cập
- Quan sát hình:
Ảnh
- Thực hiện yêu cầu
Ảnh
- Thực hiện yêu cầu:
Đọc Tư liệu 2 trong SGK (tr.36) kết hợp hình ảnh vừa quan sát, em hãy thực hiện yêu cầu sau: 1) Khai thác Tư liệu 2, em hãy giải thích vì sao nhà sử học Hy Lạp cổ đại Hê-rô-đốt cho rằng: " Ai Cập là tặng phẩm của sông Nin"? 2. Hãy trình bày cơ sở hình thành văn minh Ai Cập cổ đại.
- Kết luận
Hình vẽ
- Kết luận
Nền văn minh Ai Cập cổ đại hình thành và phát triển gắn liền với sông Nin ở Đông Bắc châu Phi. Bao quanh bởi Địa Trung Hải, Hồng Hải, sa mạc và các vùng rừng núi, khiến ở Ai Cập sớm hình thành một nền văn minh rất độc đáo từ thời cổ đại.
- Điều kiện tự nhiên:
- Dân cư và xã hội:
Khoảng hơn 3000 năm TCN, những tộc người từ châu Phi, Pa-le-xtin và Xi-ri định cư tại lưu vực sông Nin và cùng sáng tạo nên nền văn minh. Xã hội Ai Cập hình thành các tầng lớp: quý tộc, tăng lữ, nông dân, thợ thủ công, thương nhân và nô lệ.
- Ý 3, 4 (- Kết luận)
Hình vẽ
Nông nghiệp là nền tảng kinh tế cơ bản của Ai Cập cổ đại. Người Ai Cập thường trồng các loại lúa mì, lúa mạch, kê và nhiều loại hoa màu khác. Thuần dưỡng và chăn nuôi các loài gia súc cung cấp sức kéo và thực phẩm như: dê, bò, lừa, ngựa,... hoạt động buôn bán phát triển.
- Kinh tế:
- Chính trị:
Từ thiên niên kỉ IV TCN, nhà nước sơ khai đầu tiên ở Ai Cập, gọi là nôm, được hình thành trên lưu vực sông Nin. Năm 3200 TCN, đứng đầu Nhà nước là pha-ra-ông, nắm giữ quyền tối cao về cả chính trị và tôn giáo, bên dưới là hệ thống quan lại ở trung ương và địa phương.
b. Những thành tựu cơ bản
Ảnh
b. Những thành tựu cơ bản
1. Hãy giới thiệu về một số thành tựu của văn minh Ai Cập cổ đại. 2. Các thành tựu văn minh Ai Cập cổ đại có ý nghĩa như thế nào?
- Trả lời câu hỏi:
- Kết luận
Hình vẽ
- Kết luận
Người Ai Cập sùng bái đa thần, Họ thờ các vị thần tự nhiên, thần động vật và thờ linh hồn người chết. Tín ngưỡng, tôn giáo có ảnh hưởng và ý nghĩa cổ đại quan trọng trong văn hóa, xã hội, chính trị và nhiều thành tựu văn minh của Ai Cập cổ đại.
- Tín ngưỡng, tôn giáo:
- Hình 2. Một hình ảnh trong Sách của người chết của Ai Cập cổ đại (- Tín ngưỡng, tôn giáo)
Hình 2. Một hình ảnh trong Sách của người chết của Ai Cập cổ đại
Ảnh
- Chữ viết (- Kết luận)
Hình vẽ
Người Ai Cập cổ đại đã sáng tạo ra một trong những hệ thống chữ viết cổ nhất thế giới (chữ tượng hình). Người Phê-ni-xi sáng tạo ra bảng chữ cái Phê-ni-xi được cho là nguồn gốc của những bảng chữ cái ngày nay. Nhờ có chữ viết, người Ai Cập để lại nhiều tư liệu quý giá thuộc các lĩnh vực như : Lịch sử, Văn học,...
- Chữ viết:
- Hình 3. Bia đá Rô-sét-ta (niên đại 195 TCN) được phát hiện Mem-phít, hiện lưu giữ tại Bảo tàng quốc gia Anh (- Chữ viết)
Hình 3. Bia đá Rô-sét-ta (niên đại 195 TCN) được phát hiện Mem-phít, hiện lưu giữ tại Bảo tàng quốc gia Anh
Ảnh
- Kiến trúc và điêu khắc (- Kết luận)
Hình vẽ
Cung điện, đền thờ và kim tự tháp là các loại hình kiến trúc tiêu biểu nhất của Ai Cập cổ đại. Nhiều công trình, kiến trúc, điêu khắc của người Ai Cập cổ đại vẫn còn hiện hữu, là hiện thân cho sức lao động và trí tuệ, sự sáng tạo vĩ đại của con người.
- Kiến trúc và điêu khắc:
- Hình 4. Tượng Nhân sư và quần thể kim tự tháp ở Ghi-da ( - Kiến trúc và điêu khắc)
Hình 4. Tượng Nhân sư và quần thể kim tự tháp ở Ghi-da
Ảnh
- Hình 5. Nắp quan tài bằng vàng của pha-ra-ông Tu-tan-kha-num ( - Kiến trúc và điêu khắc)
Hình 5. Nắp quan tài bằng vàng của pha-ra-ông Tu-tan-kha-num
Ảnh
- Khoa học, kĩ thuật (- Kết luận)
Hình vẽ
Sử dụng hệ số thập phân, phép tính cộng và trừ, biết tính diện tích hình tam giác, hình chữ nhật, sử dụng số pi. Sớm quan sát thiên văn và sự vận hành của các thiên thể. Sáng tạo ra kĩ thuật làm lịch dựa trên chu kì chuyển động của Mặt trời đầu tiên trên thế giới. Hiểu biết tương đối chính xác về các cơ quan trong cơ thể người. Sử dụng những kiến thức giải phẫu để chữa bệnh trong kĩ thuật ướp xác.
- Khoa học, kĩ thuật:
2. Văn minh Ấn Độ thời kì cổ - trung đại
Ảnh
2. Văn minh Ấn Độ thời kì cổ - trung đại
a. Cở sở hình thành
Em hãy trình bày cơ sở hình thành văn minh Ấn Độ thời kì cổ - trung đại.
- Trả lời câu hỏi:
- Kết luận
Hình vẽ
- Kết luận
Miền Bắc Ấn Độ có dãy Hi-ma-lay-a và châu thổ của hai dòng sông lớn. Miền Nam Ấn Độ là vùng cao nguyên, có điều kiện tự nhiên ít thuận lơn hơn miền Bắc. Khí hậu chủ yếu là khô nóng, nhưng cũng có những vùng mát mẻ, mưa nhiều. Có 3 mặt giáp biển, thuận lợi cho giao thương và giao lưu văn hóa thế giới.
- Điều kiện tự nhiên:
- Ý 2 (- Kết luận)
Hình vẽ
Từ giữa thiên niên kỉ II TCN, người A-ri-a di cư đến Ấn Độ và trở thành cư dân chủ yếu ở miền Bắc. Sau này, nhiều tộc người khác, như người Ba Tư, Hy Lạp, A-rập, Mông cổ cũng xâm nhập và sinh sống ở Ấn Độ. Tồn tại lâu dài và ảnh hưởng sâu sắc của chế độ Vác-na, chia xã hội thành các đẳng cấp khác nhau gồm: Bra-man, Ksa-man, Vai-si-a và Su-dra.
- Dân cư xã hội:
- Ý 3, 4 (- Kết luận)
Hình vẽ
Nông nghiệp đa dạng, trồng nhiều loại cây lương thực như lúa, hoa màu và các loại cây khác như bông, đay, lanh,... Họ cũng coi trọng chăn nuôi các loại gia súc. Nghề thủ công sớm phát triển với việc sản xuất nhiều sản phẩm đáp ứng các nhu cầu trong nước và trao đổi, buốn bán với nước ngoài.
- Kinh tế:
- Chính trị:
Nền văn minh sông Ấn hình thành khoảng thiên niên kỉ III TCN. Các triều đại tiêu biểu là : Vương triều Mô-ri-a (cuối thiên niên kỉ I TCN), Vương triều Gúp-ta (TK IV -TK VI),... Trong thời kì cổ - trung đại, Ấn độ nhiều lần bị xâm lược và thống trị bởi các vương triều ngoại tộc.
b. Những thành tựu cơ bản
Ảnh
b. Những thành tựu cơ bản
1. Hãy giới thiệu về một số thành tựu của văn minh Ấn Độ thời kì cổ - trung đại. 2. Hãy nêu ý nghĩa các thành tựu văn minh Ấn độ thời kì cổ - trung đại?
- Trả lời câu hỏi:
- Kết luận
Ảnh
- Kết luận
Ấn Độ là quê hương của nhiều tôn giáo lớn. Hai tôn giáo có ảnh hưởng sâu rộng hàng đầu là Hin-đu giáo và Phật giáo.
- Tôn giáo:
Hình 6. Đền thờ Ma-ha-bô-đi ở Bi ha
- Chữ viết (- Kết luận)
Hình vẽ
Chữ viết cổ nhất của Ấn Độ được tìm thấy trong nền văn minh sông Ấn. Người Ấn Độ cải iên chữ viết để ghi âm tiến Phạn. Được truyền bá sang Đông Nam Á và được cải biên thành chữ viết của một số quốc gia trong khu vực này.
- Chữ viết:
- Hình 7. Kí tự trên con dấu bằng đất nung được phát hiện trong di chỉ thuộc văn minh sông Ấn (- Chữ viết)
Hình 7. Kí tự trên con dấu bằng đất nung được phát hiện trong di chỉ thuộc văn minh sông Ấn
Ảnh
- Văn học (- Kết luận)
Hình vẽ
Văn học Ấn Độ đạt nhiều thành tựu tực rỡ, tiêu biểu la kinh Vê - đa, sử thi Ma-ha-bha-ra-ta va Ra-ma-y-a-na, các tác phẩm của Ca-li-đa-sa,... Văn học Ấn Độ chứa đựng những giá trị nghệ thuật và nhân văn sâu sắc, là niềm tự hào của người dân Ấn Độ, trở thành nguồn cảm hứng, đề tài sáng tác của nhiều ngành nghệ thuật khác.
- Văn học:
- Kiến trúc, điêu khắc (- Kết luận)
Hình vẽ
Chịu ảnh hưởng của tôn giáo. Nhiều công trình kiến trúc đồ sộ như: cột đá, chùa và tháp Phật giáo, đền thờ, lăng mộ Hin - đu giáo, thánh đường, cung điện,... Kiến trúc và điêu khắc của Ấn Độ có những ảnh hưởng đến nhiều nước trên thế giới, đặc biệt là các quốc gia Đông Nam Á.
- Kiến trúc, điêu khắc:
- Hình 8. Chùa hang trong quần thể A-gian-ta (- Kiến trúc, điêu khắc)
Hình 8. Chùa hang trong quần thể A-gian-ta
Ảnh
- Hình 9. Lăng Ta-giơ Ma-han ở A-gra (- Kiến trúc, điêu khắc)
Hình 9. Lăng Ta-giơ Ma-han ở A-gra
Ảnh
- Khoa học, kĩ thuật (- Kết luận)
Hình vẽ
Toán học: Sáng tạo ra 10 chữ số mà ngày nay chúng ta sử dụng. Thiên văn học: Sớm có hiểu biết về vũ trụ, về mặt trời và các hành tinh. Biết đặt ra lịch. Vật lí, hóa học: nêu ra thuyết nguyên tử, khẳng định luật hấp dẫn của Trái Đât,... Y- dược học: có nhiều ghi chép về bệnh lí học, giải phẫu học,...
- Khoa học, kĩ thuật:
3. Văn minh Trung hoa thời kì cổ - trung đại
3. Văn minh Trung hoa thời kì cổ - trung đại
a. Cở sở hình thành
- Trả lời câu hỏi:
Ảnh
1. Em hãy phân tích những cơ sở hình thành của văn minh Trung Hoa. 2. Hãy chỉ ra một số nét tương đồng về cơ sở hình thành của văn minh Trung Hoa so với các nền văn minh khác ở phương Đông.
- Trả lời câu hỏi:
- Kết luận
Hình vẽ
- Kết luận
Hình thành và phát triển trên một không gian rộng lớn ở phía Đông châu Á. Có hệ thống thực vật, động vật phong phú cùng hàng nghìn dòng sông lớn nhỏ, quan trọng nhất là Hoàng Hà và Trường Giang.
- Điều kiện tự nhiên:
- Dân cư và xã hội:
Những cư dân đầu tiên đã xây dựng nền văn minh Trung Hoa ở lưu vực Hoàng Hà. Các dân tộc Hán, Hồi, Mông,... đã góp phần xây dựng nền văn minh Trung Hoa đa dạng, phong phú và phát triển rực rỡ. Các giai tầng cơ bản trong xã hội Trung Quốc thời kì cổ- trung đại: quý tộc, địa chủ, nông dân, thợ thủ công,...
- Ý 3, 4 (- Kết luận)
Hình vẽ
Nền kinh tế cơ bản là nông nghiệp. Trồng nhiều loại cây lương thực, chăn nuôi gia súc, gia cầm. Thủ công nghiệp và thương nghiệp giữ vai trò quan trọng. Tơ lụa, gốm sứ là những mặt hàng nổi tiếng trong quan hệ buôn bán với nhiều nước ở châu Á, châu Âu.
- Kinh tế:
- Chính trị:
Lịch sử Trung Quốc thời kì cổ - trung đại đã diễn ra nhiều cuộc đấu tranh về chính trị, quân sự, dẫn đến sự thành lập, diệt vong của các triều đại nối tiếp nhau. Nhà nước được tổ chức theo thể chế quân chủ chuyên chế trung ương tập quyền.
b. Những thành tựu cơ bản
Ảnh
b. Những thành tựu cơ bản
1. Nêu một số thành tựu cơ bản của văn minh Trung Hoa thời kì cổ - trung đại và ý nghĩa của các thành tựu đó với lịch sử nhân loại. 2. Tư liệu 4 (tr.46) giúp em biết điều gì về giá trị và sức sống trường tồn của văn minh Trung Hoa? Hãy lấy một số ví dụ minh họa.
- Trả lời câu hỏi:
- Kết luận
Hình vẽ
- Kết luận
Các học thuyết tư tưởng, tôn giáo hình thành từ rất sớm để giải thích về thế giới và đề xướng các biện pháp cai trị đất nước. Nho giáo, Đạo giáo, Pháp gia trở thành nền tảng quan trọng về tư tưởng, thế giới quan của người Trung Hoa và ảnh hương đến nhiều quốc gia. Phật giáo được cải biến và phát triển rực rỡ, ảnh hưởng đến các quốc gia khác trong khu vực.
- Tín ngưỡng, tôn giáo:
- Chữ viết (- Kết luận)
Chữ viết cổ nhất xuất hiện trong thời kì nhà Thương, gồm chữ khắc trên mai rùa, xương thú và khắc trên đồ đồng. Chữ viết được nhiều lần chỉnh lí và phát triển thành chữ Hán ngày nay.
- Chữ viết:
Ảnh
Hình 10. Chữ giáp cốt (nguồn gốc của chữ Hán ngày nay)
- Văn học (- Kết luận)
Hình vẽ
Kho tàng văn học đồ sộ, đa dạng về thể loại, nội dung và phong cách nghệ thuật. Tiêu biểu là thơ ca thời Đường (hay còn gọi là Đường thi, với ba nhà thơ nổi tiếng Đỗ Phủ, Bạch Cư Dị, Lý Bạch) , tiểu thuyết thời Minh - Thanh (với một số tác phẩm như: Tam quốc diễn nghĩa, Thủy hử,...). Chữ viết và văn học của văn minh Trung Hoa đã được truyền bá đến một số nước trong khu vực và cũng để lại dấu ấn sâu sắc trong văn hóa Triều Tiên, Nhật Bản và Việt Nam.
- Văn học:
- Kiến trúc, điêu khắc và hội họa (- Kết quả)
Hình vẽ
Kiến trúc và điêu khắc có sự gắn kết mật thiết với nhau, công năng sử dụng đa dạng: nhà ở, cung điện, công trình phòng thủ,.. Những công trình nổi tiếng gồm: Vạn Lý Trường Thành, Tử Cấm Thành,... Hội họa đa dạng về đề tài, nội dung và phong cách. Tranh vẽ trên chất liệu lụa, gỗ, giấy,... Các tác phẩm có phong cách ước lệ.
- Kiến trúc, điêu khắc và hội họa:
- Hình 11. Một đoạn của Vạn Lý Trường Thành ( - Kiến trúc, điêu khắc và hội họa)
Hình 11. Một đoạn của Vạn Lý Trường Thành
Ảnh
- Hình 12. Tượng binh sĩ bằng đất nung trong lăng mộ Tần Thủy Hoàng (tỉnh Thiểm Tây) ( - Kiến trúc, điêu khắc và hội họa)
Hình 12. Tượng binh sĩ bằng đất nung trong lăng mộ Tần Thủy Hoàng (tỉnh Thiểm Tây)
Ảnh
- Khoa học, kĩ thuật (- Kết luận)
Hình vẽ
Toán học: Sử dụng hệ số dếm thập phân, tính được diện tích các hình phẳng, thể tích các hình khối,... Thiên văn học: Là những người đầu tiên ghi chép về nhật thực, nguyệt thực, đặt ta lịch để phục vụ sản xuất. Y - dược học: Chuẩn đoán, lí giải và chữa trị các bệnh bằng nhiều phương pháp. Sử học: Đa dạng về hình thức, thể loại, nội dung với nhiều tác phẩm nổi tiếng: Xuân Thu, Sử kí của Tư Mã Thiên,...
- Khoa học, kĩ thuật:
Luyện tập và vận dụng
1. Luyện tập
Ảnh
1. Luyện tập
Câu 1: Em hãy trình bày về quá trình hình thành, phát triển của các nền văn minh phương Đông thời kì cổ - trung đại.
- Câu 2 (1. Luyện tập)
Câu 2: Lập bảng thể hiện các thành tựu văn minh cơ bản của Ai Cập cổ đại, Trung Hoa và Ấn Độ thơi kì cổ - trung đại theo gợi ý sau:
Hình vẽ
Nền văn minh
Thành tựu tiêu biểu
Thời điểm xuất hiện
Thuộc lĩnh vực
Đặc điểm, ý nghĩa/ giá trị
Hình vẽ
?
?
?
?
?
2. Vận dụng
Ảnh
2. Vận dụng
Câu 1: Liên hệ và cho biết ảnh hưởng của những thành tựu văn minh phương Đông đối với Việt Nam.
- Câu 2 (2. Vận dụng)
Ảnh
Câu 2: Em hãy giải thích vì sao "Cuộc diễu hành vàng của các pha-ra-ông" ở Ai Cập được tổ chức trang trọng? Hãy đề xuất một số giải pháp để góp phần bảo tồn và tôn vinh các giá trị, thành tựu văn minh thế giới.
Dăn dò
- Dặn dò
Ảnh
DẶN DÒ
Ôn lại bài vừa học. Làm bài tập trong SBT. Chuẩn bị bài sau: " Bài 6: Một số nền văn minh phương tây thời kì cổ - trung đại".
- Cảm ơn
Ảnh