BÀI 5. NHÂN VẬT VÀ XUNG ĐỘT TRONG BI KỊCH. SỐNG, HAY KHÔNG SỐNG - ĐÓ LÀ VẤN ĐỀ
Trang bìa
Trang bìa
Ảnh
Ảnh
BÀI 5. NHÂN VẬT VÀ XUNG ĐỘT TRONG BI KỊCH
VĂN BẢN 1:
SỐNG, HAY KHÔNG SỐNG - ĐÓ LÀ VẤN ĐỀ
Khởi động
Khởi động
Khởi động:
Quan sát video và cho biết: Em có cảm nhận gì về vở kịch trên?
Hình thành kiến thức
I. Tìm hiểu chung
Ảnh
Ảnh
I. Tìm hiểu chung
Dựa vào phần tiểu dẫn trong SGK, em hãy tóm tắt vài nét cơ bản về Uy-li-am Sếch-xpia?
1. Tác giả
Ảnh
1. Tác giả
a. Cuộc đời
Uy-li-am Sếch-xpia (1564-1616) là nhà soạn kịch, nhà thơ lớn nhất nước Anh thời kì Phục hưng. Ông sinh ra trong một gia đình buôn bán len dạ. Khi ông 14 tuổi, do gia đình sa sút nên ông buộc phải thôi học. Từ 1585, ông lên Luân Đôn kiếm sống, làm giúp việc cho đoàn kịch, rồi thành diễn viên, nhà soạn kịch và người đồng sở hữu đoàn kịch. Năm 1599, ông tham gia xây dựng nên Nhà hát Địa Cầu.
b. Sự nghiệp sáng tác
Ảnh
b. Sự nghiệp sáng tác
Sáng tác của ông gồm 37 vở kịch, 4 trường ca, 154 bài xon-nê được coi là những kiệt tác hàng đầu thế giới. Kịch của ông gồm nhiều thể loại, nổi tiếng nhất là bi kịch như: Ro-mê-ô và Giu-li-ét, Vua Lia, Ô-ten-lô,... Bi kịch của Sếch-xpia chứa đựng tinh thần nhân văn sâu sắc thể hiện qua các nhân vật phóng khoáng, tự do, có tính cách mạnh mẽ; qua lời thoại sắc sảo, tinh tế; nghệ thuật triển khai, đan xen các tuyến xung đột, các tuyến hành động kịch mang tính chất dồn nén, tập trung. Các vở bi kịch của ông thường dựa trên một số cốt truyện, truyền thuyết có sẵn nhưng được mở rộng, khơi sâu chủ đề để xây dựng những hình tượng bất tử.
- Nhiệm vụ 2
Bài kiểm tra tổng hợp
Nhiệm vụ:Tìm hiểu về tác phẩm Hăm-lét và đoạn trích “Sống, hay không sống - đó là vấn đề”
Tác phẩm Hăm-lét được sáng tác vào giai đoạn nào? - a. 1599-1600 - false - b. 1599-1601 - true - c.1600-1601 - false - d. 1601-1603 - false - false - false
Vở bi kịch Hăm-lét được xây dựng dựa trên cốt truyện nào? - a. Câu chuyện hoàng tử Ăm-lét xứ Đan Mạch - true - b. Do Sếch-xpia hoàn toàn sáng tạo ra - false - c. Câu chuyện tình lãng mạn mà đau thương ở Ý thời Trung cổ. - false - d. Câu chuyện cổ tích dân gian. - false - false - false
Sếch-xpia đặt nhân vật trong vở kịch vào bối cảnh nào? - a. Trung cổ - false - b. Hiện đại - false - c. Phục hưng - false - d. Hậu kì Phục hưng - true - false - false
Vở bi kịch gồm mấy hồi? - a. 3 - false - b. 4 - false - c. 5 - true - d. 6 - false - false - false
Đoạn trích “Sống, hay không sống - đó là vấn đề” thuộc hồi mấy của vở kịch? - a. Hồi 1 - false - b. Hồi 2 - false - c. Hồi 3 - true - d. Hồi 4 - false - false - false
2. Văn bản
Ảnh
2. Văn bản
a. Vở kịch “Hăm-lét”
Sáng tác vào khoảng 1599-1601. Vở kịch gồm 5 hồi Dựa trên cốt truyện về hoàng tử Ăm-lét xứ Đan Mạch trả thù cho cha. Sếch-xpia đặt nhân vật trong vở kịch vào bối cảnh hậu kì Phục hưng khi lí tưởng nhân văn chủ nghĩa lâm vào tình trạng khủng hoảngsâu sắc bởi xung đột với thực tế lịch sử nghiệt ngã.
b. Tóm tắt
Ảnh
b. Tóm tắt
Hồi I-II: Được tin thân phụ là quốc vương Đan Mạch đột ngột băng hà, thái tử Hăm-lét vội vàng về chịu tang. Về đến triều đình chàng được cha báo mộng: chú ruột chàng là Clô-đi-út đã mưu sát anh trai để cướp ngôi, mẹ chàng cũng đã tái giá cùng ông ý. Hăm-lét đã giả điên để chờ cơ hội báo thù. Nhà vua cử người theo dõi, giám sát Hăm-lét để muốn rõ thực hư về bệnh điên của chàng.
* Hồi III
Ảnh
b. Tóm tắt
Hồi III: Vua và cận thần Pô-lô-ni-út bố trí nghe trộm cuộc trò chuyện giữa Hăm-lét và người yêu của chàng Ô-phê-li-a. Ô-phê-li-a trả lại Hăm-lét kỉ vật tình yêu và chàng nói những lời tàn nhẫn để nàng rời xa mình. Hăm-lét bố trí một gánh hát vào cung diễn vở Cái bẫy chuột với nội dung kể về vụ mưu sát khiến vua hốt hoảng bỏ đi. Hăm-lét theo sau định hạ sát nhưng thấy hắn đang cầu nguyện nên buộc dừng tay. Chàng đến trách cứ mẹ mình và vô tình giết chết Pô-lô-ni-út khi hắn đứng sau rèm nghe trộm.
* Hồi IV-V
b. Tóm tắt
Hồi IV-V: Vua bố trí Hăm-lét sang nước Anh và bí mật trừ khử chàng nhưng chàng thoát nạn. Trở về, chàng chạm trán và đụng độ con trai của Pô-lô-ni-út, hai người giao đấu và đều dính kiếm độc. Hoàng hậu uống nhầm thuốc độc mà chết. Trước khi chết, Hăm-lét giết Clô-đi-út và trăng trối lại việc quốc gia đại sự.
Ảnh
c. Đoạn trích “Sống, hay không sống - đó là vấn đề”
Ảnh
c. Đoạn trích “Sống, hay không sống - đó là vấn đề”
Đoạn trích thuộc cảnh 1 hồi III của vở kịch. Ý nghĩa nghệ thuật của đoạn trích: Không chỉ góp phần khơi sâu tư tưởng chủ đề của vở kịch, mà còn gợi nhiều suy ngẫm về bản tính con người, về những nỗi vướng mắc tâm tư và trăn trở muôn đời của con người trong cuộc sống.
II. Tìm hiểu chi tiết
Ảnh
Ảnh
II. Tìm hiểu chi tiết
NV1: Đọc tài liệu về văn hóa Phục hưng, bối cảnh nước Anh thời Phục hưng, suy nghĩ và trả lời câu hỏi:
Hãy trình bày bối cảnh nước Anh thời kì Phục hưng? Vở kịch được lấy bối cảnh từ câu chuyện lịch sử nào? Nhân vật Hăm-lét được Sếch-xpia đặt trong hoàn cảnh đặc biệt như thế nào?
- Nhiệm vụ 2
Ảnh
Ảnh
II. Tìm hiểu chi tiết
NV2: Thảo luận nhóm và trả lời câu hỏi:
Câu 1: Giữa Hăm-lét và các nhân vật khác xảy ra những xung đột? Câu 2: Qua xung đột đó tác giả đặt Hăm-lét trong tình thế ra sao? Câu 3: Trong bản thân Hăm-lét diễn ra xung đột nào gay gắt?
1. Bầu không khí xã hội và xung đột kịch
1. Bầu không khí xã hội và xung đột kịch
a. Bầu không khí xã hội
Bối cảnh rộng: Hậu kì Phục hưng khi lí tưởng nhân văn chủ nghĩa lâm vào khủng hoảng sâu sắc khi xung đột với thực tại lịch sử nghiệt ngã. Ở nước Anh, CĐPK Trung cổ chưa đổ tận gốc rễ, CĐTB chưa được xác lập. “Nước Anh đã bao năm rồ dại tự cấu xé ngay chính bản thân mình. Anh mù quáng làm đổ máu em, bố điên cuồng chọc tiết ngay cả con mình. Để phục thù, con lại trở thành tên đồ tể giết bố: tất cả đều tan tác như vậy do sự chia rẽ khủng khiếp...” Sếch-xpia nhìn rõ được thói đạo đức giả của XHPK, lớp sơn hào nhoáng bịp bợm đang manh nha của CNTB và nhìn rõ mặt trái của đồng tiền tư bản: “mày nói hết mọi thứ tiếng và bất kì mục đích gì, mày là hòn đá thử lương tâm”.
* Bối cảnh cụ thể
1. Bầu không khí xã hội và xung đột kịch
a. Bầu không khí xã hội
Bối cảnh cụ thể: vở kịch lấy bối cảnh là đất nước Đan Mạch thời kì Trung cổ đầy bất ổn chính trị. Clô-đi-út hãm hại anh trai cướp ngôi, lấy hoàng hậu và âm mưu trừ khử cháu ruột là thái tử Hăm-lét. Hăm-lét đơn độc và rơi vào cái bẫy dò xét đầy nguy hiểm giữa người thân, bạn bè và người yêu. Mọi người bên ngoài tỏ ta quan tâm nhưng thực chất là đang tìm hiểu thực hư về chàng. Họ tiếp tay cho âm mưu và tội ác của vua Clô-đi-út. Để tồn tại và nuôi ý nguyện trả thù, Hăm-lét dừ vô cùng tỉnh táo cũng phải giả điên để “che mắt kẻ thù.
=> Sếch-xpia đã đặt nv chính vào một hoàn cảnh vô cùng bi kịch, khắc nghiệt và mang dấu ấn đậm nét của bi kịch lịch sử thời đại.
b. Xung đột kịch
b. Xung đột kịch
Xung đột kịch hiểu theo nghĩa là “sự va chạm, đấu tranh, loại trừ các thế lực đối lập" . Xuyên suốt từ Hồi I đến Hồi IV: xung đột giữa một bên là hoàng tử Hăm-lét - người đang giả điên để âm thầm điều tra về cái chết bí ẩn của vua cha, đòi lại sự công bằng cho ông cũng như sự công bằng trong xã hội với bên kia là vua Clô-đi-út - kẻ đang dùng quyền uy và mọi cách để dò xét, đối phó, trừ khử Ham-lét nhằm che giấu tội ác, bảo vệ ngai vàng, quyền uy do chiếm đoạt mà có của mình. Xung đột giữa biểu hiện giả điên của Hăm-lét với hệ thống dò xét từ tay sai của Clô-đi-út đang âm mưu nghe lén chàng.
* Nhận xét 1
Ảnh
- Nhận xét 1:
Xung đột này cho thấy Hăm-lét trở nên cô độc ngay trong chính gia đình và Đất nước mình. Nhưng giả điên đợi thời cũng cho thấy Hăm-lét là một con người khôn ngoan, tỉnh táo và có chí khí. Đây cũng là xung đột giữa cái cao cả và cái thấp kém. Nhân vật Hăm-lét với hành động, lẽ sống cao quý là hiện thân cho cái cao cả; Clô-đi-út và cái triều đình mới của ông ta là hiện thân cho cái thấp kém, cũng là cái thấp kém của xã hội Đan Mạch đương thời.
* Xung đột trong chính bản thân vua và nhân vật Ham-let
Ảnh
b. Xung đột kịch
Xung đột trong chính bản thân vua Clô-đi-út: Bên ngoài giả tạo để che đi sự xấu xa của con người bên trong; bản chất độc ác được che đậy bằng con người hiền lành bao dung. Xung đột trong nội tâm nhân vật Hăm-lét (sống hay không sống – to be or not to be) việc giải quyết xung đột này là tìm được chỗ dựa tinh thần quan trọng cho nhân vật, trong hoàn cảnh Hăm-lét hoàn toàn đơn độc chống lại Clô-đi-út và mặt trái của xã hội Đan Mạch.
* Nhận xét 2
Ảnh
- Nhận xét 2:
Xung đột này cho thấy những giằng xé nội tâm ghê gớm đang diễn ra bên trong con người Hăm-lét. Chàng đang khủng hoảng về tinh thần hay đang băn khoăn, do dự. Xung đột trên cũng cho thấy một NV đang gắng gỏi vượt qua chính mình và rốt cuộc, Hăm lét đã không chấp nhận lối sống “cam chịu" “ốm yếu", "hèn mạt... trái lại đang hướng đến tinh thần can đảm “cảm vũ khí vùng lên mà chống lại với sóng gió của biển khổ, chống lại để mà diệt chúng để" biến những “dự kiến lớn lao, cao quý” thành “hành động”.
2. Nhân vật Hăm-lét
Ảnh
Ảnh
2. Nhân vật Hăm-lét
Câu hỏi 1: Tìm các từ ngữ đồng nghĩa với từ “sống” và “không sống” trong ngữ cảnh lời độc thoại? Câu hỏi 2: Theo em, Hăm-lét đang rơi vào trạng thái mâu thuẫn giữa những điều gì? Ngôn ngữ độc thoại có ý nghĩa như nào trong việc khắc họa nhân vật chính? Câu hỏi 3 Lời đối thoại của Hăm-lét với Ô-pia-li-a có sự khác biệt gì với lời độc thoại trước đó về nàng? gôn ngữ đối thoại có ý nghĩa như nào trong việc khắc họa nhân vật chính?
NV3: Thảo luận nhóm và trả lời câu hỏi:
a. Lời độc thoại nội tâm của Hăm-lét
Ảnh
a. Lời độc thoại nội tâm của Hăm-lét
* Độc thoại chia làm 3 phần:
Phần 1. Từ “Sống, hay không sống” đến “... đằng nào cao quý hơn”: đặt vấn đề sống hay không sống, “chịu đựng” hay “cầm vũ khí vùng lên”? Phần 2. Từ “Chết, là ngủ” đến “chưa hề biết tới?”: suy ngẫm về gánh nặng cuộc sống, sự giải thoát và sự ngăn trở của nỗi sợ “chưa biết tới” ở cõi chết. Phần 3. Từ “Đấy, chính nỗi vướng mắc” đến “chẳng thể biến thành hành động”: suy nghĩ về cái bất định sau khi chết ngăn cản quyết tâm hành động.
* Bi kịch, những giằng xé nội tâm của Hăm-lét: (a. Lời độc thoại nội tâm của Hăm-lét)
Ảnh
* Bi kịch, những giằng xé nội tâm của Hăm-lét:
Sống hay không sống là hai k/n trừu tượng khiến Hăm-lét vô cùng băn khoăn và khó khăn đưa ra lựa chọn. Là chấp nhận chịu đựng mọi thứ mà người khác gây ra cho hay đấu tranh đến cùng để bảo vệ mình mà kéo theo đau thương cho bao người khác. Hăm-lét cho rằng “chết” đáng “mong muốn” mà cũng là “điều khó khăn” buộc người ta phải “ngừng lại mà suy nghĩ” bởi khi chết là hết, là không còn tồn tại cả thể xác lẫn những đau khổ, bất hạnh trong tinh thần, những hận thù theo đó mà chấm dứt. Hăm-lét không muốn đem lại tự do cho bản thân mình khi mà những kẻ xấu xa, độc ác vẫn hoành hành ngoài kia, đem đến đau khổ cho người khác.
* tiếp (a. Lời độc thoại nội tâm của Hăm-lét)
Ảnh
* Bi kịch, những giằng xé nội tâm của Hăm-lét:
Hăm-lét nhận thức được những gánh nặng cuộc đời, những tai họa dằng dặc trong cuộc sống: những roi vọt và khinh khi của thời đại, sự áp bức của kẻ bạo ngược, hống hách của kẻ kiêu căng, những nỗi giày vò của tình yêu tuyệt vọng, sự trì chậm của công lí, hỗn xược của cường quyền, sự miệt thị của kẻ bất tài đối với đức tài nhẫn nhục...
* Kết luận (a. Lời độc thoại nội tâm của Hăm-lét)
Ảnh
* Kết luận:
Hăm-lét mang trong mình một trái tim đầy tổn thương, nhạy cảm; hiểu sự ngang trái, bất công mà chưa thể giải thoát. Hăm-lét đã tự nhận thức được về nguyên nhân tình trạng do dự và không thể hành động quyết đoán của chính mình vì anh phân vân không biết nên tự chịu đựng những bất hạnh hay là vùng lên đấu tranh, giành lại chiến thắng cho bản thân mà mặc kệ những đau khổ của người khác. Bên ngoài giả khùng nhưng bên trong lại tỉnh táo, suy nghĩ thấu đáo. Mặc dù không muốn nhưng vì hoàn cảnh mà phải đóng giả người điên để có thể bảo toàn mạng sống.
* Nhận xét về ngôn ngữ độc thoại: (a. Lời độc thoại nội tâm của Hăm-lét)
Ảnh
* Nhận xét về ngôn ngữ độc thoại:
Đoạn độc thoại của Hăm lét thực chất là một màn độc thoại nội tâm sâu sắc, đậm chất triết học và tính trí tuệ. Tác giả đã làm cho tiếng nói trong tâm tư Hăm-lét vang lên để mở ra trước khán giả thế giới nội tâm sâu kín, phức tạp của chàng. Nó làm nổi bật những giằng xé, băn khoăn; những ẩn ức, khổ đau đến thường trực của một con người đang tìm lối giải thoát khỏi bi kịch.
b. Lời đối thoại với Ô-phê-li-a
Ảnh
b. Lời đối thoại với Ô-phê-li-a
Trong lời độc thoại: Hăm-lét dành cho Ô-phê-li-a những lời có cánh, ngọt ngào đầy yêu thương: “Ô-phê-li-a yêu kiều! Nữ thần của ta ơi... nàng...” Trong lời đối thoại: Hăm-lét lại dùng lối xưng hô vô cùng xa cách, xã giao: “đa tạ cô em” “tôi”. Chàng trăn trở trong một xung đột giữa hai khái niệm: “nhan sắc” và “đức hạnh”, giữa cái vẻ đẹp bên ngoài và phẩm chất bên trong bằng một loạt câu hỏi. Chàng ý thức được mối quan hệ giữa chúng trong thời kì đảo điên: “nhan sắc có mãnh lực biến đức hạnh thành phóng đãng, nhưng đức hạnh không thể nào khép nhan sắc vào khuôn khổ nết na”.
* Kết luận
* Kết luận:
Ảnh
Hình vẽ
Dường như Hăm-lét nhận ra đó là một nghịch lí phổ biến. Trong thời đại đảo điên, hỗn loạn nhan sắc và đức hạnh của người phụ nữ cũng dần biến mất, họ cũng mang theo những toan tính, mưu mô riêng khiến 2 phạm trù tốt đẹp ấy trở nên tha hóa.
* Cái hay của ngôn ngữ đối thoại trong đoạn trích (b. Lời đối thoại với Ô-phê-li-a)
Ảnh
* Cái hay của ngôn ngữ đối thoại trong đoạn trích:
Giúp thể hiện được một cách sinh động tính cách của từng nhân vật : Ô-phê-li-a trong trắng, ngây thơ nhưng ngờ nghệch, lệ thuộc, dễ bị lợi dụng.... còn Hăm-lét khôn ngoan, mang tính nước đôi trong hành động: đó phải vừa là lời ngây dại của người điên (khiến những kẻ nghe lén tin là Hăm-lét bị điên), vừa phải là tiếng nói tỉnh táo, sắc bén của lương tri trong lúc “giả điển” để tấn công không khoan nhượng vào bộ mặt đạo đức giả của nhiều nhân vật trong triều đình của Clô-đi-út và trong xã hội đương thời. Vì thế, trong lời thoại của chàng, thỉnh thoảng có những câu rất tỉnh táo, giàu tính triết lí và giá trị phê phán.
3. Chủ đề, thông điệp, bài học ý nghĩa từ đoạn trích:
Ảnh
3. Chủ đề, thông điệp, bài học ý nghĩa từ đoạn trích:
Chủ đề của đoạn trích là gì? Bằng hiểu biết của mình, hãy rút ra ý nghĩa của văn bản?
NV4: Thảo luận nhóm và trả lời câu hỏi:
a. Chủ đề
Ảnh
a. Chủ đề
Niềm băn khoăn về vấn đề “sống hay là không sống” của Hăm-lét và việc giả điên của chàng.
b. Thông điệp
b. Thông điệp
Mâu thuẫn giữa tư tưởng và hành động cũng do hoàn cảnh mà hình thành. Các nhân vật bước ra từ bị kịch này, đều là sản phẩm của hoàn cảnh. Mặc dù là bị xã hội đưa đẩy, bị hoàn cảnh chèn ép nhưng hoàng tử Đan Mạch ấy vẫn khẳng định được lý tưởng của bản thân - lý tưởng anh hùng nghĩa hiệp. Không chỉ cố gắng vì mục đích trả thù cho vua cha đã mất và tiếp nối ngai vàng, mà hơn hết đó chính là sự quan tâm đến lẽ sống và phẩm giá của con người. Dù trước hoàn cảnh gì thì con người cũng phải giữ lấy lý trí và niềm tin của mình. Mỗi người cần phải vượt lên trên thách thức của hoàn cảnh, chọn cho mình một thái độ sống cao quý, một cách hiện hữu xứng đáng trong cuộc đời. Sự sống của con người chỉ có ý nghĩa và giá trị khi gắn liền với vận mệnh của cộng đồng, xã hội.
III. Tổng kết
Ảnh
III. Tổng kết
Những giá trị nội dung nổi bất của đoạn trích? Bằng hiểu biết của mình, hãy nhận xét những đặc sắc trong nghệ thuật viết kịch của tác giả?
NV5: Thảo luận nhóm và trả lời câu hỏi:
1. Giá trị nội dung
Ảnh
1. Giá trị nội dung
Đoạn trích Sống, hay không sống - đó là vấn đề được tác giả thể hiện chủ đề về vấn đề sống hay không sống, sống trách nhiệm hay sống cho cá nhân. Ngoài ra tác phẩm còn nêu lên những suy ngẫm về bản tính của con người, những trăn trở, lo âu của con người trong cuộc sống đầy gian nan, vất vả, những rủi ro vẫn đang thường trực xảy ra.
2. Giá trị nghệ thuật
Ảnh
2. Giá trị nghệ thuật
Nghệ thuật xây dựng nhân vật trong tác phẩm kịch độc đáo, tinh tế, các tình huống kịch hấp dẫn gây nên những ấn tượng sâu sắc trong tâm trí người tiếp nhận. Xây dựng xung đột kịch tiêu biểu, có giá trị điển hình cho thời đại. Kết hợp khéo léo ngôn ngữ đối thoại và ngôn ngữ độc thoại. Đặc biệt, ngôn ngữ độc thoại bậc thầy của Sếch-xpia đã mang đến những thước phim nội tâm vô cùng sâu sắc, góp phần khắc họa rõ nét bi kịch của NV.
Luyện tập - Vận dụng
- Luyện tập
Ảnh
Luyện tập:
Viết đoạn văn (khoảng 150 chữ) trình bày suy nghĩ của bạn về một thông điệp có ý nghĩa với bản thân được rút ra từ vở kịch?
- Vận dụng
- Vận dụng:
Ảnh
Đọc vở kịch “Hồn Trương Ba, da hàng thịt” của Lưu Quang Vũ, xác định xung đột kịch trong nhân vật hồn Trương Ba? Nhân vật này có điểm gì giống với Hăm-lét?
Tổng kết
- Tổng kết
Ảnh
Tổng kết:
Hệ thống lại kiến thức vừa học. Làm bài tập trong SBT. Chuẩn bị bài sau: "Bài 5. Nhân vật và xung đột trong bi kịch. Vĩnh biệt Cửu Trùng Đài".
- Cảm ơn
Ảnh