BÀI 6: NÂNG NIU KỈ NIỆM. ĐỌC: CHIẾC LÁ ĐẦU TIÊN
Trang bìa
Trang bìa
Ảnh
Ảnh
BÀI 6: NÂNG NIU KỈ NIỆM
CHIẾC LÁ ĐẦU TIÊN
VĂN BẢN:
Khởi động
Khởi động
- Khởi động:
Ảnh
Kỉ niệm có ý nghĩa gì đối với cuộc sống hiện tại của chúng ta?
Khám phá tri thức Ngữ văn
- Câu hỏi học tập (Khám phá tri thức Ngữ văn)
Hình vẽ
Câu hỏi học tập:
Tử kiến thức ở bài 3, hãy hoàn thành bảng sau về một số đặc điểm của thơ
- Nhiệm vụ:
Ảnh
+ tiếp
Ảnh
Đọc phần tri thức ngữ văn trong SGK hãy tìm hiểu về các khái niệm tình cảm, cảm xúc và cảm hứng chủ đạo trong thơ.
Câu hỏi học tập:
Ảnh
???
1. Tình cảm, cảm xúc trong thơ
1. Tình cảm, cảm xúc trong thơ
Ảnh
Hình vẽ
Là những rung động nội tâm, những cảm nhận của nhà thơ về cuộc sống, giúp người đọc hiểu hơn về chủ thể trữ tình.
2. Cảm hứng chủ đạo trong thơ
Ảnh
2. Cảm hứng chủ đạo trong thơ
Cảm hứng: là trạng thái tâm lí dạt dào cảm xúc và sự lôi cuốn, thôi thúc mãnh liệt đối với con người khi tiếp xúc với một hiện tượng, sự vật hay thực hiện một công việc,hành động nào đó. Cảm hứng chủ đạo trong thơ: là trạng thái tình cảm mãnh liệt, say đắm xuyên suốt tác phẩm thơ, tác động đến cảm xúc của những người tiếp nhận tác phẩm.
3. Lỗi về trật tự từ trong câu và cách sửa
Ảnh
Trật tự từ có ý nghĩa rất quan trọng trong câu tiếng Việt. Trong một câu có thể có nhiều cách sắp xếp trật tự từ. Mỗi cách đem lại hiệu quả diễn đạt riêng. Việc sắp xếp sai trật tự các thành phần trong câu có thể làm cho câu mơ hồ về nghĩa, sai lô-gic hoặc không diễn đạt nội dung mà người viết muốn thể hiện.
3. Lỗi về trật tự từ trong câu và cách sửa
+ Ví dụ
- Ví dụ:
Hình vẽ
Ví dụ 1: Người máy là một trong những phát minh của thế kỉ XXI quan trọng nhất.
Trong câu trên, việc sắp xếp cụm từ " quan trọng nhất" sau" thế kỉ XXI" khiến câu mơ hồ về ý nghĩa.
Ảnh
Cách sửa: "Người máy là một trong những phát minh quan trọng nhất của thế kỉ XXI. "
+ tiếp (- Ví dụ)
Hình vẽ
Ví dụ 2: Nó nhắm mắt lại, nằm xuống giường và cố gắng ngủ.
Trong câu trên, việc sắp xếp các hành động không theo một trật tự hợp lí khiến câu sai lô-gic.
Ảnh
Cách sửa: "Nó nằm xuống giường, nhắm mắt lại và cố gắng ngủ."
Khám phá văn bản
I. Tìm hiểu chung
I. Tìm hiểu chung
1. Tác giả, tác phẩm
Ảnh
Các em hãy dựa vào phần thông tin đã chuẩn bị ở nhà, trình bày hiểu biết của em về tác giả Hoàng Nhậm Cầm và tác phẩm Chiếc lá đầu tiên.
Câu hỏi học tập:
Ảnh
???
a. Tác giả
a. Tác giả
Ảnh
Hoàng Nhuận Cầm (1952 - 2021), quê quán Hà Nội. Ông được mệnh danh là nhà thờ của học sinh, sinh viên bởi có nhiều tác phẩm về kỉ niệm của tuổi trẻ, tình yêu với giọng điệu trẻ trung, sôi nổi. Ngoài việc làm thơ, ông còn viết kịch bản phim và tham gia đóng phim. Hoàn Nhuận Cầm có 1 số tập thơ nổi tiếng như: Xúc xắc mùa thu (1992), Hò hẹn mãi cuối cùng em cũng đến (2007),...
b. Tác phẩm
b. Tác phẩm
Ảnh
Xuất xứ: "Chiếc lá đầu tiên" được in trong tập "Xúc xắc mùa thu", NXB Hội Nhà văn, xuất bản năm 1992.
- Thảo luận nhóm
Ảnh
Các em hãy xác định thể thơ cùng phương thức biểu cảm chính của tác phẩm " Chiếc lá đầu tiên". Bài thơ " Chiếc lá đầu tiên gồm có mấy phần? Ý nghĩa từng phần?
Nhiệm vụ:
- Thảo luận nhóm:
2. Thể thơ, bố cục và phương thức biểu đạt
2. Thể thơ, bố cục và phương thức biểu đạt
Hình vẽ
Phần 1 ( 2 khổ đầu): Nỗi nhớ về nhân vật em. Phần 2 (4 khổ thơ tiếp theo): Nỗi nhớ về ngôi trường cũ. Phần 3 (2 khổ thơ còn lại): Cảm xúc của nhân vật trữ tình.
Ảnh
+ Thể thơ: Tự do + Phương thức biểu đạt: Biểu cảm + Bố cục: 3 phần
- Câu hỏi học tập
Ảnh
Ý nghĩa nhan đề "Chiếc lá đầu tiên" gợi cho em suy nghĩ gì? Cảm hứng chủ đạo của tác phẩm là gì?
Câu hỏi học tập:
Ảnh
???
3. Ý nghĩa nhan đề
Ảnh
3. Ý nghĩa nhan đề
"Chiếc lá đầu tiên" là hình ảnh tượng trưng cho tình yêu đầu tiên mới chớm nở , cho cuộc hẹn hò đầu tiên, cho kỉ niệm đầu tiên, cho những bâng khuâng lạ lẫm đầu tiên của tuổi học trò. Những gì mang tính chất " đầu tiên" thường ban sơ, trong trẻo, vì thế nó sẽ để lại ấn tượng sâu đậm trong kí ức của con người. Hình ảnh đầu tiên sẽ gợi cho người đọc những sự trong sáng, ngây thơ cũng những xúc cảm khó quên.
4. Cảm hứng chủ đạo của bài thơ
4. Cảm hứng chủ đạo của bài thơ
Ảnh
Cảm xúc mãnh liệt, xuyên suốt bài thơ là niềm tha thiết nhớ trường lớp, nhớ thầy cô, là tình yêu tuổi học trò trong sáng.
II. Tìm hiểu chi tiết
Ảnh
II. Tìm hiểu chi tiết
- Nhiệm vụ:
Tình cảm của chủ thể trữ tình dành cho nhân vât em được thể hiện như thế nào? Những hình ảnh "hoa súng tím", "chùm phượng hồng", " tiếng ve"... có tác dụng gì để diễn tả cảm xúc của nhà thơ? Việc sử dụng đại từ nhân xưng "anh", "một người", "tôi" là ai? Việc sử dụng đại từ đó có tác dụng như thế nào?
Câu hỏi học tập:
1. Tình cảm nhân vật trữ tình dành cho nhân vật "em"
1. Tình cảm nhân vật trữ tình dành cho nhân vật "em"
Hai câu thơ đầu là dòng hồi ức của tác giả về khoảng thời gian tươi đẹp với nhân vật "em". Tác giả dùng câu hỏi nhưng không cần sự hồi đáp như một sự nuối tiếc khe khẽ: "Em thấy không, tất cả đã xa rồi".
Ảnh
a. Tình cảm của chủ thể trữ tình dành cho nhân vật "em"
=> Câu thơ thể hiện sự tiếc nuối, nỗi nhớ của tác giả về quá khứ tươi đẹp ngày ấy.
"Tiếng thở của thời gian": phép ẩn dụ nhẹ nhàng không cần số đếm, chẳng cần cụ thể bao lâu cũng khiến cho người đọc cảm nhận được sự xa xôi, hoài niệm.
b. Tác giả của những hình ảnh " hoa súng tím" , " chùm phượng hồng", "tiếng ve"...
b. Tác giả của những hình ảnh " hoa súng tím" , " chùm phượng hồng", "tiếng ve"...
+ Hình ảnh "hoa súng tím", "cành phượng hồng" và "tiếng ve"..., những hình ảnh quen thuộc lồng ghép thật khéo để thể hiện cảm xúc của nhân vật.
Hình ảnh " hoa súng tím" như là sự đọng lại để cháy lên một lần cuối của con đường học trò sắp kết thúc. "Chùm phượng hồng" gợi cảm giác bồi hồi, nuối tiếc làm ai đã đánh rơi những phút ban đầu. "Tiếng ve" là âm thanh đặc trưng của mùa hạ, cũng là mùa chia tay của lứa tuổi hổi trò hồn nhiên.
=> Tất cả hình ảnh như " phượng hồng", "tiếng ve", " hoa súng tím" được tác giả nhân hoá nhằm thể hiện nỗi nhớ da diết và sự bâng khuâng của chủ thể về một miền kí ức học trò xa xôi.
c. Tác dụng của các đại từ nhân xưng "tôi", " một người", "anh"
c. Tác dụng của các đại từ nhân xưng "tôi", " một người", "anh"
Ảnh
Đại từ nhân xưng "ta", "tôi" hay "anh" thực chất cũng là một mà thôi.
Đó là chủ thể trữ tình song nó được đặt tương quan ở nhiều mối quan hệ khác nhau: anh là tương quan với em, tôi tương quan với bạn,....
Sự thay đổi tinh tế khi sử dụng các đại từ nhân xưng giúp tác giả bộc lộ cảm xúc của mình và nói thay tâm trạng của người khác, nhờ vậy bài thơ dễ dàng chạm đến cảm xúc của nhiều người.
+ tiếp (c. Tác dụng của các đại từ nhân xưng "tôi", " một người", "anh")
Khi thì chủ thể là " anh" -> muốn gửi gắm những nỗi nềm riêng tư với "em". Khi thì chủ thể là "tôi" -> muốn được chia sẻ những cảm xúc của lòng mình với bạn (tất cả mọi người, trong đó có "em").
Khi thì chủ thể trữ tình lại là "ta" trong cuộc trò chuyện với hoa mướp -> vừa là tâm tình với chính mình vừa muốn bộc lộ với những người khác. Cảm xúc trào dâng mãnh liệt vượt qua ranh giới những nỗi niềm riêng.
Ảnh
+ tiếp (c. Tác dụng của các đại từ nhân xưng "tôi", " một người", "anh")
+ Từ " một người" trong câu thơ " Có lẽ một người đã bắt đầu yêu" có 2 cách hiểu:
Chỉ chung cho tất cả ai đang có những rung động đầu đời. Chính là anh, tôi, ta hay nói cách khác là chủ thể trữ tình.
+ "Người" ấy đang khám phá, dự đoán cảm xúc tình yêu mới chớm nở của chính mình hay người khác -> thể hiện qua cụm từ "có lẽ".
Ảnh
- Câu hỏi học tập
Ảnh
Nỗi nhớ tình cảm của chủ thể trữ tình dành cho thầy cô, bạn bè được thể hiện như thế nào? Biện pháp tu từ có tác dụng như thế nào trong việc khắc hoạ nỗi nhớ đó?
Câu hỏi học tập:
Ảnh
???
2. Tình cảm của chủ thể trữ tình dành cho thầy cô, bạn bè
2. Tình cảm của chủ thể trữ tình dành cho thầy cô, bạn bè
Nỗi nhớ của chủ thể trữ tình dành cho trường, lớp cho thầy cô gắn liền với hình ảnh " lớp học", bâng khuâng, "sân trường", nỗi nhớ ấy khắc khoải da diết, bồn chồn... Tác giả đã so sánh như " nhớ về với mẹ"... -> luôn thường trực và nung nấu trong lòng chủ thể trữ tình.
Ảnh
a. Nỗi nhớ của chủ thể dành cho thầy cô, bạn bè
b. Tác dụng của biện pháp tu từ
Biện pháp tu từ điệp ngữ, điệp cấu trúc:
Ảnh
b. Tác dụng của biện pháp tu từ
+ Nhớ; nỗi nhớ; cứ + Muốn nói bao nhiêu, muốn khóc bao nhiêu + Những chuyện năm nao, những chuyện năm nào,...
Sử dụng từ láy: "Bâng khuâng", "xôn xao", "lao xao",...
=> Hai biện pháp tu từ này giúp tác giả diễn tả ẩn tượng sâu đậm về những kỉ niệm tuổi học trò, sự tuôn trào của cảm xúc lắng đọng, lúc chơi vơi, đồng thời tạo nhạc điệu da diết, xao xuyến cho bài thơ.
+ tiếp (b. Tác dụng của biện pháp tu từ)
+ "Có một nàng Bạch Tuyết các bạn ơi Với lại bảy chú lùn rất quấy!" + " Mười chú chứ, nhìn xem, trong lớp ấy".
Ảnh
Việc sử dụng đối thoại ở khổ thơ thứ 5:
=> Trích dẫn trực tiếp lời đùa cợt tinh nghịch của bạn nhằm làm sống động không khí tươi vui của tuổi học trò. => Giúp người đọc hình dung ra một khung cảnh lớp học vui nhộn, hồn nhiên. Nơi ấy có "nàng Bạch Tuyết" - chính là cô giáo và " những chú lùn rất quấy" là những cậu học sinh tinh nghịch, nhí nhảnh.
+ Nhận xét (b. Tác dụng của biện pháp tu từ)
+ Nhận xét:
Ảnh
Hình vẽ
Ở biện pháp đối thoại này, tác giả đan xen các mẩu đối thoại mang yếu tố tự sự vào mạch trữ tình, kết hợp biểu cảm gián tiếp với cảm xúc trực tiếp khiến cho lời thơ trở nên đa dạng, linh hoạt, âm vang nhiều giọng nói, kỉ niệm càng được khơi sâu, tươi tắn và đáng nhớ hơn.
- Câu hỏi học tập
Ảnh
Hình ảnh "mái tóc" hiện lên hai lần trong bài có liên hệ gì với nhau không? Chủ thể trữ tình thể hiện tình cảm gì trong hai khổ cuối? Hình ảnh " chiếc lá buổi đầu tiên" hiện lên ở cuối bài có ý nghĩa gì?
Câu hỏi học tập:
Ảnh
???
3. Cảm xúc của chủ thể trữ tình
3. Cảm xúc của chủ thể trữ tình
Hình ảnh mái tóc xuất hiện hai lần trong bài:
Ảnh
a. Tác giả của hình ảnh "mái tóc"
+ Lần đầu: "Trên trán thầy tóc chớ bạc thêm" + Lần thứ 2: " Thôi hết thời bím tóc trắng ngủ quên".
=> Một mái đầu bạc màu theo thời gian và một mái đầu biểu trưng cho sự kế tiếp -> nối tiếp từ thế hệ này đến thế hệ khác.
b. Tình cảm của chủ thể chữ tình trong hai khổ thơ cuối
Đó là sự ngậm ngùi, nuối tiếc về một thời gian đã qua. Hình ảnh " bím tóc ngủ quên", "quả ngọt", "hoa mướp", "cây bàng hẹn hò"... chứa đựng cả một miền kí ức gắn với tuổi học trò của chủ thể trữ tình.
Ảnh
b. Tình cảm của chủ thể chữ tình trong hai khổ thơ cuối
c. Hình ảnh chiếc lá buổi đầu tiên hiện lên ở cuối bài
Ảnh
Chiếc là đầu tiênn là hình ảnh có tính biểu tượng. Đó có thể là tình yêu đầu tiên mới chớm nở, cho cuộc hẹn hò đầu tiên, kỉ niệm đầu tiên, buổi học, năm học đầu tiên, cho những xao xuyến, bâng khuâng lạ lẫm đầu tiên của tuổi học trò... Những gì có tính chất "đầu tiên" thường ban sơ, trong trẻo -> dù được hiểu với nghĩa nào thì hình ảnh " đầu tiên" đều gợi lên sự trong sáng và những cảm xúc khó quên.
c. Hình ảnh chiếc lá buổi đầu tiên hiện lên ở cuối bài
III. Tổng kết
III. Tổng kết
1. Nội dung
Ảnh
Hình vẽ
Bài thơ là kí ức của tác giả về những kỉ niệm tuổi học trò với hình ảnh trường cũ, lớp học, bạn bè, thầy cô và cả tình yêu đầu đời trong sáng ngây ngô của mình. Bài thơ thể hiện tình cảm trong sáng, là nỗi bâng khuâng, gắn bó tha thiết vừa ấm áp ngọt ngào vừa chân thật hồn nhiên.
2. Nghệ thuật
2. Nghệ thuật
Ảnh
Hình vẽ
Từ ngữ giàu cảm xúc. Sử dụng các biện pháp tu từ điệp ngữ, nhân hoá, từ láy,... tăng sức gợi hình, gợi cảm cho bài thơ. Hình ảnh chân thật, giản dị, gần gũi.
IV. Luyện tập
- Câu hỏi trắc nghiệm (- Câu hỏi trắc nghiệm)
Bài kiểm tra tổng hợp
Câu hỏi trắc nghiệm
Bài thơ Chiếc lá đầu tiên được viết theo thể thơ gì? - Thơ tám chữ - false - Thơ bảy chữ - false - Thơ tự do - true - Thơ năm chữ - false - false - false
Tác giả Hoàng Nhuận Cầm được mệnh danh là: - Nhà thơ của mùa thu - false - Nhà thơ của nông dân - false - Nhà thơ của tình yêu - false - Nhà thơ của học sinh, sinh viên - true - false - false
Nội dung của hai dòng thơ đầu là gì? - Nỗi nhớ về lớp học, thầy cô, bạn bè. - false - Hai câu thơ là sự tiếc nuối, nỗi nhớ của tác giả về quá khứ tươi đẹp ngày xưa. - true - Nỗi nhớ khung cảnh xung quanh trường - false - Lời bày tỏ tình yêu. - false - false - false
Khung cảnh lớp học trong khổ thơ thứ 5 được hiện lên như thế nào? - Khung cảnh lớp học trong không khí của sự chia ly. - false - Khung cảnh lớp học ảm đạm. - false - Khung cảnh lớp học vui tươi, hồn nhiên. - true - Khung cảnh lớp học ấm áp - false - false - false
Tình cảm của chủ thể trữ tình hiện lên như thế nào trong khổ thơ thứ 6? - Sự rạo rực - false - Sự biết ơn - false - Sự tiếc nuối, ân hận - false - Sự xúc động, xốn xang - true - false - false
Biện pháp tu từ được sử dụng trong khổ 3 là: - Điệp từ, so sánh - false - Điệp cấu trúc, ẩn dụ - true - Ẩn dụ, so sánh - false - Hoán dụ, điệp cấu trúc - false - false - false
Tác dụng của biện pháp điệp từ trong khổ thơ thứ 4 là gì? - Nhấn mạnh vẻ đẹp của tình yêu tuổi học trò - false - Nhấn mạnh tình yêu của chủ thể trữ tinh - false - Nhấn mạnh những nỗi nhớ của chủ thể trữ tình - true - Đáp án khác - false - false - false
Tác dụng của việc sử dụng đối thoại trong khổ thơ thứ 5 là gì? - Nhấn mạnh nỗi nhớ nhung chi tiết, cụ thể của chủ thể trữ tình về mái trường cũ - false - Nhấn mạnh nỗi nhớ nhung chi tiết, cụ thể của chủ thể trữ tình về những cuộc vui đùa của những cô cậu học trò - false - Khiến người đọc có thể hình dung ra một lớp học với không khí vui nhộn giữa cô và trò - false - Tất cả đáp án trên - true - false - false
Cảm hứng chủ đạo của bài thơ là gì? - Tình yêu tuổi học trò - false - Nỗi nhớ da diết về những kí ức của một thời học trò đã qua - true - Nỗi nhớ về mái trường và thầy cô - false - Nỗi nhớ về không khí ngày chia tay - false - false - false
Hình ảnh "chiếc lá buổi đầu tiên" ở cuối bài thơ ẩn dụ cho điều gì? - Ẩn dụ cho khoảng thời gian đẹp đẽ của tuổi học trò - false - Ẩn dụ cho tình yêu đầu trong sáng mộng mơ - false - Ẩn dụ cho không khí tiếc nuối ngày chia tay - false - A và B đúng. - true - false - false
V. Vận dụng
- Vận dụng
- Vận dụng:
Ảnh
Ảnh
Em cùng bạn trong nhóm chuẩn bị 5-7 phút tiết mục sân khấu hoá của mình bằng cách sử dụng một trong những cách sau đây: ngâm thơ, đọc diễn cảm, hoạt cảnh sân khấu hoá, vẽ tranh, phổ nhạc,... để thể hiện cách cảm nhận của mình về bài thơ.
V. Dặn dò
- Dặn dò
Ảnh
Hoàn thành bài tập Khái quát nội dung bài học bằng sơ đồ tư duy. Chuẩn bị bài: "Đọc: Tây Tiến".
Dặn dò
- Cảm ơn
Ảnh