BÀI 11: MỘT SỐ NỀN VĂN MINH CỔ TRÊN ĐẤT NƯỚC VIỆT NAM
Trang bìa
Trang bìa
Ảnh
LỊCH SỬ 10
BÀI 11: MỘT SỐ NỀN VĂN MINH CỔ TRÊN ĐẤT NƯỚC VIỆT NAM
Mục tiêu bài học
Học xong bài học này, em sẽ (Mục tiêu bài học)
Ảnh
Học xong bài học này, em sẽ:
Nêu được cơ sở hình thành của các nền văn minh cổ trên đất nước Việt Nam: văn minh Văn Lang - Âu Lạc, văn minh Chăm - pa, văn minh Phù Nam. Trình bày được một số thành tựu tiêu biểu của các nền văn minh cổ. Biết cách sưu tầm và sử dụng tư liệu lịch sử để tìm hiểu về văn minh Văn Lang - Âu Lạc. Nhận biết được và trân trọng giá trị trường tồn của các nền văn minh cổ trên đất nước Việt Nam. Vận dụng những hiểu biết về các nền văn minh cổ để giới thiệu về đất nước, con người Việt Nam.
Khởi động
Khởi động (Khởi động)
Ảnh
Những hiện vật bên dưới gợi cho em liên tưởng đến những nên văn minh nào? Những nền văn minh đí có những thành tựu gì nổi bật?
Ảnh
Ảnh
Ảnh
1.1. Trống đồng Ngọc Lũ (Hà Nam)
1.2. Đài thờ Trà Kiệu (Quảng Nam)
1.3. Bình gốm ken-đi (thuộc văn hóa Óc Eo)
Hình 1. Một số hiện vật tiêu biểu của các nền văn minh cổ trên đất nước Việt Nam
1. Văn minh Văn Lang - Âu Lạc
a. Cơ sở hình thành
Ảnh
1. Văn minh Văn Lang - Âu Lạc
a. Cơ sở hình thành
Em hãy cho biết: Nền văn minh Văn Lang - Âu Lạc được hình thành và phát triển dựa trên những cơ sở nào?
- Kết luận
Hình vẽ
- Kết luận
Được hình thành trên lưu vực các dòng sông như sông Hồng, sông Mã, sông Cả,... Đất đai màu mỡ, hệ thống sông ngòi dày đặc, khí hậu nhiệt đới ẩm gió mùa,... thuận lợi cho động vật, thực vật sinh sôi nảy nở, phát triển nông nghiệp, đặc biệt là nghề trồng lúa nước. Khoáng sản có các mỏ đồng, sắt, thiếc, chì,... thuận lợi cho nghề luyện kim phát triển.
- Điều kiện tự nhiên:
- Hình 2. Sông Hồng - đoạn chảy qua địa phận Hà Nội ngày nay (- Điều kiện tự nhiên)
Hình 2. Sông Hồng - đoạn chảy qua địa phận Hà Nội ngày nay
Ảnh
- Cơ sở xã hội (- Kết luận)
Hình vẽ
Văn minh Văn Lang - Âu Lạc có nguồn gốc từ văn hóa Phùng Nguyên, phát triển rực rỡ trong khoảng thời kì văn hóa Đông Sơn. Trong hơn 2 TNK, sự phát triển của công cụ lao động, các hoạt động sản xuất đã dẫn tới những thay đổi lớn: sự tan rã của xã hội nguyên thủy, phân hóa xã hội và sự ra đời của nhà nước. Cư dân Việt sống thành từng làng, xuất phát từ yêu cầu phát triển kinh tế nông nghiệp, yêu cầu bảo vệ cuộc sống chung của cộng đồng, các làng đã liên kế với nhau, suy tôn thủ lĩnh => hình thành nên nhà nước đầu tiên ở Việt Nam.
- Cơ sở xã hội:
b. Một số thành tựu tiêu biểu
Ảnh
b. Một số thành tựu tiêu biểu
- Thực hiện yêu cầu
1. Trình bày những thành tựu cơ bản của nền văn minh Văn Lang - Âu Lạc. 2. Khai thác Tư liệu 1 (tr.98), hãy cho biết ý nghĩa, giá trị của nền văn minh Văn Lang - Âu Lạc trong lịch sử Việt Nam.
- Kết luận
Ảnh
- Kết luận
Nhà nước Văn Lang xuất hiện cách ngày nay khoảng 2700 năm và tồn tại đến năm 208 TCN, kinh đô là Phong Châu. Tổ chức nhà nước còn khá sơ sài. Nhà nước Âu lạc (208 - 179 TCN), kinh đô ở Cổ Loa, đứng đầu nhà nước là Thục Phán - An Dương Vương.
- Sự ra đời của nhà nước:
Hình 3. Sơ đồ tổ chức Nhà nước Văn Lang
- Hoạt động kinh tế (- Kết luận)
Cư dân Văn Lang - Âu Lạc khai phá đất đai, mở rộng diện tích trồng lúa bằng nhiều hình thức canh tác phù hợp. Có bước tiến về công cụ kĩ thuật canh tác nông nghiệp. Ngoài ra, các nghề chăn nuôi, đánh cá, thủ công phát triển.
- Hoạt động kinh tế:
Ảnh
Ảnh
Hình 4. Muôi đồng Việt Khê (Hải Phòng)
Hình 5. Lưỡi cày đồng Cổ Loa (Hà Nội)
- Hình 6. Trống đồng Ngọc Lũ (Hà Nam) ( - Hoạt động kinh tế)
Hình 6. Trống đồng Ngọc Lũ (Hà Nam)
Ảnh
- Đời sống vật chất (- Kết luận)
Hình vẽ
Bữa ăn: Lương thực chính là lúa, gạo; thức ăn gồm: rau, củ, quả và các sản phẩm của nghề đánh cá, săn bắt và chăn nuôi. Về trang phục: Thường ngày phụ nữ mặc váy và áo yếm, đàn ông đóng khố, ở trần, đi chân đất. Trang sức được làm từ sừng, ngà động vật, đá,.. Về nhà ở: Cư trú trong các nhà sàn làm bằng gỗ, tre, nứa, lá. Đi lại: Chủ yếu bằng đường thủy, phương tiện chính là thuyền, bè,...
- Đời sống vật chất:
- Hình 7. Một số họa tiết trang trí trên các vật thuộc văn hóa Đông Sơn ( - Đời sống vật chất)
Hình 7. Một số họa tiết trang trí trên các vật thuộc văn hóa Đông Sơn
Ảnh
Ảnh
Ảnh
Ảnh
7.1. Hình đôi nam nữ giã gạo trên mặt trống đồng Ngọc Lũ (Hà Nam)
7.2. Tượng trên cán kiếm ngắn Đông Sơn (Thanh Hóa)
7.3. Hình nhà sàn mái cong trên mặt trống đồng Hoàng Hạ (Hà Nội)
7.4. Hoa văn hình thuyền trang trí trên thân thạp đồng Đào Thịnh (Yên Bái)
- Đời sống tinh thần (- Kết luận)
Tín ngưỡng: Có tục thờ cúng tổ tiên, những người có công, thờ các vị thần tự nhiên, tín ngưỡng phồn thực. Nghệ thuật: Đạt đến trình độ thẩm mĩ cao như trống đồng,... Âm nhạc: khá phát triển với sự xuất hiện của nhiều loại nhạc cụ và hình thức biểu diễn.
- Đời sống tinh thần:
8.1. Vòng ống tay bằng đồng có gắn lục lạc
8.2. Khuyên tai hình vành khăn làm bằng đá phiến, thủy tinh và ngọc
Ảnh
Ảnh
Hình 8. Một số đồ trang sức của cư dân Đông Sơn
2. Văn minh Chăm - pa
a. Cơ sở hình thành
2. Văn minh Chăm - pa
Ảnh
a. Cơ sở hình thành
Em hãy cho biết: Nền văn minh Chăm - pa được hình thành trên những cơ sở nào?
- Thực hiện yêu cầu:
- Kết luận
- Kết luận
Ảnh
- Điều kiện tự nhiên: Hình thành, tồn tại và phát triển trên địa bàn các tỉnh miền Trung và một phần cao nguyên Trường Sơn Việt Nam ngày nay.
Hình 9. Vùng cửa sông Thu Bồn (Quảng Nam)
- Ý 2, 3 (- Kết luận)
Hình vẽ
Khoảng thế kỉ V TCN, cư dân văn hóa Sa Huỳnh cư trú ở vùng duyên hải, lưu vực các con sông và sâu trong nội địa. Cơ cấu xã hội Sa huỳnh là xã hội lãnh địa hay liên minh cụm làng, đứng đầu là thủ lĩnh tối cao.
- Cơ sở xã hội:
- Ảnh hưởng của văn minh Ấn Độ:
Từ thời văn hóa Sa Huỳnh, cư dân Chăm - pa đã tiếp xúc với văn minh Ấn Độ. Thông qua tầng lớp thương nhân, chữ viết, tôn giáo, tư tưởng, mô hình tổ chức nhà nước đã được du nhập. Việc tiếp thu những thành tựu văn minh Ấn Độ đã góp phần đưa nền văn minh Chăm - pa phát triển rực rỡ.
b. Một số thành tựu tiêu biểu
Ảnh
b. Một số thành tựu tiêu biểu
- Thực hiện yêu cầu
Hãy nêu một số thành tựu tiêu biểu của văn minh Chăm - pa.
- Kết luận
Hình vẽ
- Kết luận:
Đầu năm 192, dưới sự lãnh đạo của Khu Liên, nhân dân huyện Tượng Lâm (quận Nhật Nam) đã nổi dậy lật đổ ách thống trị ngoại bang, lập ra nhà nước Lâm Ấp (sau này gọi là Chăm - pa), kinh đô là Sin-ha-pu-ra (Trà Kiệu, Quảng Nam). Đứng đầu là vua, có quyền lực tối cao, theo chế độ cha truyền con nối. Dưới vua là 2 vị quan đại thần. Cấp địa phương chia thành các châu - huyện - làng và giao cho các vị quan quản lí.
- Sự ra đời nhà nước:
- Kinh tế và chữ viết (- Kết luận)
Hình vẽ
Cư dân Chăm - pa có hoạt động kinh tế đa dạng: trồng lúa, chăn nuôi gia súc, làm nghề thủ công. Giỏi buôn bán bằng đường biển.
- Kinh tế:
- Chữ viết:
Trên cơ sở chữ Phạn của Ấn Độ, cư dân Chăm - pa đã sáng tạo chữ viết riêng của dân tộc mình. Chữ Chăm cổ được coi là chữ viết cổ nhất ở Đông Nam Á. Hệ thống chữ viết của người Chăm đã dần được cải tiến và duy trì đến ngày nay.
- Đời sống vật chất (- Kết luận)
Hình vẽ
Trang phục: 1 mảnh vải quấn quanh người từ phải sang trái và che ngang lưng đến chân, mùa đông khoác thêm một cái áo dày. Dân chúng đều đi chân đất, chỉ có vua, quan đi dép hoặc giày. Ở: Nhà trệt, xây bằng gạch nung, tường có quét vôi bên ngoài. Bữa ăn: cơm, rau, cá,...
- Đời sống vật chất:
- Đời sống tinh thần (- Kết luận)
Hình vẽ
Trước khi tiếp xúc với cá nền văn hóa bên ngoài, cư dân Sa Huỳnh đã duy trì nhiều tín ngưỡng truyền thống: thời sinh thực khí, thờ tổ tiên,... Tiếp thu tôn giáo khác: Phật giáo, Hin-đu giáo, ... Hệ thống lễ hội đặc sắc được đồng bào tổ chức hằng năm tại cụm di tích tháp Chăm.
- Đời sống tinh thần:
- Tín ngưỡng, tôn giáo, lễ hội:
- Hình 10. Lễ hội Ka-tê được người Chăm theo Hin-đu giáo tổ chức tại tháp Pô Sa Inư (Ninh Thuận) (- Đời sống tinh thần)
Hình 10. Lễ hội Ka-tê được người Chăm theo Hin-đu giáo tổ chức tại tháp Pô Sa Inư (Ninh Thuận)
Ảnh
- Ý 2 ( - Đời sống tinh thần)
Công trình kiến trúc tôn giáo quan trọng: Thánh địa Mỹ Sơn, Phật viện Đồng Dương,.... Nghệ thuật điêu khắc Chăm-pa thể hiện thông qua các bức tượng và phù điêu trang trí trên các đài thờ, đền tháp,...
- Kiến trúc, điêu khắc:
Ảnh
Ảnh
Hình 11. Thánh địa Mỹ Sơn (Quảng Nam)
Hình 12. Tháp Bà Pô Na-ga ở Nha Trang (Khánh Hòa)
- Hình 12 và hình 14 (- Kiến trúc, điêu khắc)
Ảnh
Ảnh
Hình 13. Tượng Phật Đồng Dương (Quảng Nam)
Hình 14. Phù điêu Krít-na Gô-va-ha-na Khương Mỹ (Quảng Nam)
3. Văn minh Phù Nam
a. Cơ sở hình thành
3. Văn minh Phù Nam
Ảnh
a. Cơ sở hình thành
Hãy cho biết những cơ sở hình thành văn minh Phù Nam.
- Thực hiện yêu cầu:
- Kết luận
Hình vẽ
- Kết luận
Địa bàn chủ yếu của Vương quốc Phù Nam là khu vực Nam Bộ Việt Nam ngày nay, thuộc hạ lưu sông Mê Công. Được phù sa bồi đắp tạo thành đồng bằng màu mỡ, thuận lợi cho phát triển nông nghiệp. Hệ thống kênh rạch chằng chịt, thuận tiện cho thuyền bè lưu thông.
- Điều kiện tự nhiên:
- Ý 2 (- Kết luận)
Hình vẽ
Văn minh Phù Nam có cội nguồn từ nền văn hóa lâu đời ở khu vực Nam Bộ - văn hóa tiền Óc Eo. Khoảng cuối thiên niên kỉ I, sản xuất nông nghiệp, thủ công nghiệp và trao đổi hàng hóa ngày càng phát triển; cầu trúc làng nông - chài - thương nghiệp hình thành, chuẩn bị cho sự ra đời các đô thị sơ khai ở một số vùng đất thuộc Nam Bộ. Là nơi giao thoa, gặp gỡ của nhiều tộc người. Cư dân bản địa cư trú lâu đời kết hợp với cư dân Nam Đảo đi cư đến, cùng nhau xây dựng phát triển và tạo nên tiền đề cho sự thành lập Vương quốc Phù Nam sau này.
- Cơ sở xã hội:
- Hình 15. Nồi và cà ràng (bếp đun) bằng đất nung - một trong những hiện vật tiêu biểu của văn hóa tiền Ốc Eo (a. Cơ sở hình thành)
Hình 15. Nồi và cà ràng (bếp đun) bằng đất nung - một trong những hiện vật tiêu biểu của văn hóa tiền Ốc Eo
Ảnh
- Ý 3 (- Kết luận)
Hình vẽ
Văn minh Phù Nam chịu ảnh hưởng mạnh mẽ của văn minh Ấn Độ, được truyền bá chủ yếu thông qua hoạt động thương mại biển. Được thể hiện trong truyền thuyết về sự ra đời của Vương quốc Phù Nam và trên các lĩnh vực chính trị, tư tưởng, kiến trúc, tôn giáo,...
- Ảnh hưởng từ văn minh Ấn Độ:
b. Một số thành tựu tiêu biểu
Ảnh
b. Một số thành tựu tiêu biểu
- Thực hiện yêu cầu
1. Trình bày một số thành tựu tiêu biểu của văn minh Phù Nam. 2. Hãy giới thiệu về một thành tựu mà em ấn tượng nhất.
- Kết luận
Hình vẽ
- Kết luận:
Vào khoảng đầu Công nguyên, Vương quốc Phù Nam được thành lập, đứng đầu là vua - có quyền lực cao nhất, cai trị bằng cả vương quyền và thần quyền. Trong khoảng hơn hai thế kỉ đầu, bộ máy nhà nước còn đơn giản, từ thế kỉ III - V bộ máy nhà nước ngày càng hoàn thiện.
- Sự ra đời nhà nước:
=> Phù Nam trở thành vương quốc hùng mạnh, có ảnh hưởng rộng ra nhiều vùng đất ở khu vực Đông Nam Á.
- Hoạt động kinh tế (- Kết luận)
- Hoạt động kinh tế:
Trở thành một trong những trung tâm buôn bán thương mại lớn. Một số nghề thủ công và nông nghiệp ở Phù Nam khá phát triển, đáp ứng nhu cầu của người dân và trao đổi, buôn bán với thương nhân các nước.
Ảnh
Ảnh
Hình 16. Một số đồng tiền thuộc văn hóa Ốc Eo
Hình 17. Đồng tiền vàng La Mã được tìm thấy trong di chỉ Ốc Eo
- Đời sống vật chất (- Kết luận)
- Đời sống vật chất:
Ở: Chủ yếu trong những ngôi nhà sàn rộng làm bằng gỗ, lợp mái lá. Đi lại: Bằng thuyền, kênh rạch, sông ngòi. Lương thực, thực phẩm: Lúa gạo; các loại thịt; thủy, hải sản. Trang phục: Tương đối đơn giản.
Hình 18. Một số đồ trang sức của cư dân Phù Nam
Ảnh
- Đời sống tinh thần (- Kết luận)
- Đời sống tinh thần:
Hình 19. Một số tượng thuộc văn hóa Ốc Eo
Ảnh
Ảnh
Tín ngưỡng, tôn giáo: Có tín ngưỡng thờ đa thần, tiêu biểu là thần Mặt Trời, duy trì tín ngưỡng phồn thực. Phong tục, tập quán: có phong tục chôn cất người chết bằng nhiều hình thức: thủy táng, hỏa táng, thổ táng, điểu táng.
19.1. Tượng Phật
19.2. Tượng thần Vi-snu
Luyện tập và vận dụng
1. Luyện tập
Ảnh
1. Luyện tập
Câu 1: Lập bảng hệ thống về cơ sở hình thành của các nền văn minh cổ trên đất nước Việt Nam. Em hãy cho biết những điểm giống nhau và khác nhau về cơ sở hình thành của các nền văn minh ấy.
- Câu 2 (1. Luyện tập)
Ảnh
Câu 2: Hãy thống kế một số thành tựu tiêu biểu của các nền văn minh cổ trên đất nước Việt Nam theo gợi ý sau:
Ảnh
2. Vận dụng
Ảnh
Câu 1: Hãy sưu tầm một số hình ảnh cho thấy sức sống trường tồn của những giá trị các nền văn minh cổ trên đất nước Việt Nam.
2. Vận dụng
- Câu 2 (2. Luyện tập)
Ảnh
Câu 2: Hãy sưu tầm một số hình ảnh cho thấy sức sống trường tồn của những giá trị các nền văn minh cổ trên đất nước Việt Nam.
Dăn dò
- Dặn dò
Ảnh
DẶN DÒ
Ôn lại bài vừa học. Làm bài tập trong SBT. Chuẩn bị bài sau: " Bài 12. Văn minh Đại Việt".
- Cảm ơn
Ảnh