BÀI 1. KHẢ NĂNG LỚN LAO CỦA TIỂU THUYẾT. 3. THỰC HÀNH TIẾNG VIỆT BIỆN PHÁP TU TỪ NÓI MỈA, NGHỊCH NGỮ: ĐẶC ĐIỂM VÀ TÁC DỤNG
Trang bìa
Trang bìa
Ảnh
BÀI 1. KHẢ NĂNG LỚN LAO CỦA TIỂU THUYẾT
BIỆN PHÁP TU TỪ NÓI MỈA, NGHỊCH NGỮ: ĐẶC ĐIỂM VÀ TÁC DỤNG
Thực hành tiéng việt:
Khởi động
- Câu 1 (Khởi động)
Bài tập trắc nghiệm
Câu 1: Xác định dấu hiệu nhận biết nghịch ngữ trong câu sau: Những việc trắc trở như thế đã làm cho ông già hơn tám mươi tuổi phải chết trong một cách bình tĩnh.
A. Có cụm từ mang tính chất của một phụ chú khác thường đối với đối tượng được đề cập trước đó.
B. Có sự kết hợp phi lí giữa các từ mang nghĩa đối chọi ngay trong một cụm từ: chết một cách bình tĩnh.
C. Có sự xuất hiện của yếu tố giễu nhại.
D. Sự pha trộn giữa kiểu nói lịch sự và nói quá.
- Câu 2 (Khởi động)
Bài tập trắc nghiệm
Câu 2: Hãy tìm nhan đề có sự xuất hiện của nghich ngữ?
A. Hạnh phúc của một tang gia
B. Tức nước vỡ bờ
C. Một bữa no
D. Những trò lố hay là Ve-ren và Phan Bội Châu
- Câu 3 (Khởi động)
Bài tập trắc nghiệm
Câu 3: Xác định nghịch ngữ trong câu sau: Bước đường công danh của ông cũng bắt đầu từ chức lí trưởng vượt qua những bậc phó tổng, chánh tổng, rồi cơm rượu, bò lơn và quan phủ, quan tinh hiệp sức với nhau đưa ông lên ghế nghị viện.
A. Rồi cơm rượu, bò lợn
B. Quan phủ, quan tỉnh
C. Bước đường công danh
D. Ghế nghị viện
- Câu 4 (Khởi động)
Bài tập trắc nghiệm
Câu 4: Xác định nghịch ngữ trong câu sau: Như một bậc vĩ nhân nhũn nhặn, nó giơ quả đấm chào loài người, nhảy xuống đấy, lên xe hơi.
A. Như một bậc vĩ nhân nhũn nhặn
B. Nó giơ quả đấm chào loài người.
C. Nhảy xuống đấy.
D. Lên xe hơi.
Hình thành kiến thức
Hình thành kiến thức
Ảnh
Hình thành kiến thức
- Nhiệm vụ
Ảnh
Hình vẽ
Trình bày những kiến thức về dấu hiệu nhận biết của biện pháp tu từ nói mỉa và nghịch ngữ?
NV: Thảo luận và trả lời câu hỏi
1. Dấu hiệu nhận biết biện pháp tu từ nói mỉa
1. Dấu hiệu nhận biết biện pháp tu từ nói mỉa
Ảnh
Ảnh
Hình vẽ
BP tu từ nói mỉa
Hình vẽ
Trong lời nói xuất hiện những từ hoặc cụm từ vốn thể hiện chiều hướng đánh giá tiêu cực về một đối tượng.
+ Dấu hiệu nhận biết
1. Dấu hiệu nhận biết biện pháp tu từ nói mỉa
Ảnh
Ảnh
Ảnh
Hình vẽ
Dấu hiệu nhận biết
Hình vẽ
Người nói người viết nêu những tình huống, điều kiện phi lí gắn với khả năng, hành động, sự việc đang được nói tới.
Ảnh
Hình vẽ
"Hắn mà làm được điều đó thì tôi sẽ đi đầu xuống đất"
* tiếp
1. Dấu hiệu nhận biết biện pháp tu từ nói mỉa
Ảnh
Ảnh
Ảnh
Hình vẽ
Dấu hiệu nhận biết
Hình vẽ
Có sự pha trộn đáng ngờ giữa kiểu nói lịch sự và nói quá.
Ảnh
Hình vẽ
" Cảm ơn ngài, ngài đã dạy quá lời".
* tiếp
1. Dấu hiệu nhận biết biện pháp tu từ nói mỉa
Ảnh
Ảnh
Ảnh
Hình vẽ
Dấu hiệu nhận biết
Hình vẽ
Có sự xuất hiện của yếu tố nhại trong phát ngôn.
Ảnh
Hình vẽ
" Hầu lố, mét xì, thông mọi tiếng Chẳng sang Tàu cũng tếch sang Tây"
(Trần Tế Xương, Mai mà tớ hỏng)
* tiếp
1. Dấu hiệu nhận biết biện pháp tu từ nói mỉa
Ảnh
Ảnh
Hình vẽ
Dấu hiệu nhận biết
Hình vẽ
Có sự thay đổi bất ngờ về cách trần thuật hay giọng điệu trần thuật ngay trong một đoạn văn.
2. Dấu hiện nhận biết nghịch ngữ
2. Dấu hiện nhận biết nghịch ngữ
Ảnh
Ảnh
Hình vẽ
Nghịch ngữ
Hình vẽ
Có sự kết hợp dường như phi lí giữa các từ mang nghĩa đối chọi ngay trong một cụm từ.
Hình vẽ
Ảnh
Người tiếp nhận có thể nhận ra ngay tính chất nghịch ngữ của cụm từ đó mà không cần phải đối chiếu nó với các cụm từ khác trong câu.
+ Dấu hiệu nhận biết
2. Dấu hiện nhận biết nghịch ngữ
Ảnh
Ảnh
Hình vẽ
Dấu hiệu nhận biết
Hình vẽ
Có cụm từ mang tính chất của một phụ chú khác thường đối với đối tượng được đề cập trước đó.
Ảnh
Hình vẽ
"Ông hứa thế, giả thử cứ cho rằng một vị Toàn quyền Đông Dương mà lại biết giữ lời hứa đi chăng nữa, thì chúng ta vẫn được phép tự hỏi liệu quan Toàn quyền Va-ren sẽ "chăm sóc" vụ ấy vào lúc nào và ra làm sao".
+ Lưu ý
Ảnh
2. Dấu hiện nhận biết nghịch ngữ
Ảnh
Ở nhiều tác phẩm văn học, nghịch ngữ có thể xuất hiện ở ngay nhan đề hay tên 1 số chương mục.
Luyện tập
Luyện tập
Ảnh
Luyện tập
- Bài 1
Hình vẽ
a. Công chúng luôn luôn vỗ tay hoan hô Xuân, còn trên khán đài, đức vua Xiêm đã lộ mặt rồng tất cả sự thịnh nộ của vị thiên tử thế thiên hành đạo ở cái có hàng triệu con voi.
Bài 1: Xác định biện pháp tu từ nói mỉa và phân tích hiệu quả của nó ở từng trường hợp sau đây:
(Vũ Trọng Phụng, Số đỏ)
Hình vẽ
b. Trên mép ông, ông đã bao công trình mới cấy được từng ấy râu […] Thì sau hết, những lông tơ nó cũng dài ra, và trông rõ hơn. Và đến bây giờ, đứng ở hai bên miệng ông, nó thành hình hai cái dấu chua nghĩa (…)
(Nguyễn Công Hoan, Đồng hào có ma)
+ Gợi ý
- Gợi ý:
Ảnh
Hình vẽ
a. Công chúng luôn luôn vỗ tay hoan hô Xuân, còn trên khán đài, đức vua Xiêm đã lộ mặt rồng tất cả sự thịnh nộ của vị thiên tử thế thiên hành đạo ở cái có hàng triệu con voi.
(Vũ Trọng Phụng, Số đỏ)
Hình vẽ
BPTT nói mỉa "ở cái nước có hàng triệu con voi".
Trọng tâm thông tin đã chuyển từ sự ghi chú thoáng qua về một quốc gia, xứ sở thành sự đo đếm một đối tượng khác "hàng triệu con voi" không mấy liên quan đến nhân vật chính "đức vua Xiêm" mà câu văn đề cập.
* ý a
- Gợi ý:
Hình vẽ
Sự xuất hiện của yếu tố nhại "triệu con voi" như một danh xưng quốc gia bị biến thành cụm từ thể hiện nội dung "tính đếm" hết sức nôm na.
Hình vẽ
Vừa có sự pha trộn giữa cách nói nghiêm túc và cách nói bình dân, suồng sã.
Ảnh
Ảnh
* ý b
Ảnh
Hình vẽ
b. Trên mép ông, ông đã bao công trình mới cấy được từng ấy râu […] Thì sau hết, những lông tơ nó cũng dài ra, và trông rõ hơn. Và đến bây giờ, đứng ở hai bên miệng ông, nó thành hình hai cái dấu chua nghĩa (…)
Hình vẽ
* Ý đồ mỉa mai:
Thể hiện rõ qua cách miêu tả trịnh trọng một hành động bình thường tầm thường ("ông đã bao công trình mới cây được từng ấy râu"). Qua cách so sánh mang tính chất hạ thấp hay hạ bệ đối tượng (râu mép được hình dung như dấu chưa nghĩa).
(Nguyễn Công Hoan, Đồng hào có ma)
- Bài 2
Hình vẽ
a. Như một bậc vĩ nhân nhũn nhặn, nó giơ quả đấm chào loài người, nhẩy xuống xe, lên xe hơi.
Bài 2: Xác định nghịch ngữ trong các câu có hàm ý mỉa mai sau và cho biết căn cứ để thực hiện điều này:
(Vũ Trọng Phụng, Số đỏ)
Hình vẽ
b. Bước đường công danh của ông cũng bắt đầu từ chức lí trưởng vượt qua những bậc phó tổng, chánh tổng, rồi cơm rượu, bò lợn rồi quan phủ, quan tỉnh hợp sức với nhau đưa ông lên chức nghị viên.
(Ngô Tất Tố, Tắt đèn)
+ Gợi ý
- Gợi ý:
Ảnh
Ảnh
Ảnh
Hình vẽ
a. Như một bậc vĩ nhân nhũn nhặn, nó giơ quả đấm chào loài người, nhẩy xuống xe, lên xe hơi.
(Vũ Trọng Phụng, Số đỏ)
Hình vẽ
Các từ mang nghĩa đối chọi ngay trong một cụm từ "quả đấm". Gợi ý niệm về bạo lực và sự đối kháng, trong khi hành động "chào" lại biểu thị sự thân thiện, hoà đồng.
Hình vẽ
Nghịch ngữ: "giơ quả đấm chào loài người".
* ý b
Ảnh
Ảnh
Hình vẽ
b. Bước đường công danh của ông cũng bắt đầu từ chức lí trưởng vượt qua những bậc phó tổng, chánh tổng, rồi cơm rượu, bò lợn rồi quan phủ, quan tỉnh hợp sức với nhau đưa ông lên chức nghị viên.
(Ngô Tất Tố, Tắt đèn)
Hình vẽ
Mang hàm ý mỉa mai, khinh miệt.
Hình vẽ
Nghịch ngữ: "cơm rượu, bò lợn và quan phủ, quan tỉnh hiệp sức với nhau". "Cơm rượu" và "bò lợn" với "quan phủ, quan tỉnh" là những đối tượng khác biệt nhau về loại và "đẳng cấp", vậy mà bị đánh đồng.
Ảnh
- Bài 3
Ảnh
Hình vẽ
a. Đá ở đây từ ngàn năm vẫn mai phục hết trong lòng sông, hình như mỗi lần có chiếc thuyền nào xuất hiện ở quãng ầm ầm mà quạnh hiu này, mỗi lần có chiếc nào nhô vào đường ngoặt sông là một số hòn bèn nhổm cả dậy để vồ lấy thuyền.
Bài 3: Phân tích hiệu quả nghệ thuật của việc sử dụng nghịch ngữ trong các trường hợp sau:
(Nguyễn Tuân, Người lái đò sông Đà)
+ Câu b
Ảnh
Hình vẽ
b.Trong lúc ấy, ông nhà báo cấp tiến với xã hội và bảo thủ với gia đình vội vàng lấy bút máy và sổ tay ra ghi chép, coi những lời lẽ quý hóa ấy tự hồ bật ở miệng một vĩ nhân mà ra…
Bài 3: Phân tích hiệu quả nghệ thuật của việc sử dụng nghịch ngữ trong các trường hợp sau:
(Vũ Trọng Phụng, Số đỏ)
+ Gợi ý
- Gợi ý:
Ảnh
Hình vẽ
Ảnh
a. Đá ở đây từ ngàn năm vẫn mai phục hết trong lòng sông, hình như mỗi lần có chiếc thuyền nào xuất hiện ở quãng ầm ầm mà quạnh hiu này, mỗi lần có chiếc nào nhô vào đường ngoặt sông là một số hòn bèn nhổm cả dậy để vồ lấy thuyền.
Hình vẽ
Nghịch ngữ: "ầm ầm mà quạnh hiu". Sự đối chọi về nghĩa của 2 từ chính trong CT.
Ảnh
Hình vẽ
Diễn tả một trạng thái chung của đối tượng là việc làm khác thường.
* ý a
- Gợi ý:
Hình vẽ
Thể hiện cảm nhận có chiều sâu về cảnh vật: Tiếng động "ầm ầm" toát ra vẻ man dại dễ gây cảm giác sợ hãi tỏ ra hoàn toàn tương thích với tình trạng "hiu quạnh" vốn có thể gợi lên niềm lo lắng, rợn ngợp.
Ảnh
Ảnh
Ảnh
* ý b
Ảnh
Ảnh
Hình vẽ
b.Trong lúc ấy, ông nhà báo cấp tiến với xã hội và bảo thủ với gia đình vội vàng lấy bút máy và sổ tay ra ghi chép, coi những lời lẽ quý hóa ấy tự hồ bật ở miệng một vĩ nhân mà ra…
Hình vẽ
Ghép hai tính từ "cấp tiến" và "bảo thủ" với nhau, mang tính chất lật tẩy bản chất của đối tượng. Buộc độc giả phải tập trung chú ý vào một thông tin lẽ ra là thông tin phụ của câu văn.
Hình vẽ
Nghịch ngữ: "nhà báo cấp tiến XH và bảo thủ với GĐ".
Ảnh
Vận dụng
Nhiệm vụ (Vận dụng)
Ảnh
Viết một đoạn văn 150 chữ theo chủ đề tự chọn, trong đó có sử dụng biện pháp tu từ nói mỉa, nghịch ngữ và lí giải ý tưởng.
Tổng kết
Tổng kết
Ảnh
Tổng kết:
Ôn lại kiến thức vừa học. Hoàn thành bài tập phần Vận dụng Chuẩn bị bài sau: "Bài 1. Khả năng lớn lao của tiểu thuyết. 4. Viết bài văn nghị luận so sánh, đánh giá hai tác phẩm truyện".
Cảm ơn
Ảnh