BÀI 7. GHI CHÉP VÀ TƯỞNG TƯỢNG TRONG KÍ. AI ĐÃ ĐẶT TÊN CHO DÒNG SÔNG?
Trang bìa
Trang bìa
Ảnh
BÀI 7. GHI CHÉP VÀ TƯỞNG TƯỢNG TRONG KÍ
AI ĐÃ ĐẶT TÊN CHO DÒNG SÔNG?
Văn bản 1:
(Hoàng Phủ Ngọc Tường)
Khởi động
Khởi động
Ảnh
Khởi động:
Bạn có kỉ niệm gì với dòng sông mà bạn từng biết? Hãy chia sẻ ấn tượng của bạn về hình ảnh một dòng sông được tái hiện trong tác phẩm văn học hoặc các loại hình nghệ thuật khác.
Hình thành kiến thức
I. Tìm hiểu khái quát
Ảnh
I. Tìm hiểu khái quát
Thảo luận nhóm và trả lời câu hỏi sau:
Ảnh
Nêu một số nét cơ bản về tác giả Hoàng Phủ Ngọc Tường. Xác định xuất xứ, bố cục của văn bản. Nêu thể loại, đề tài, chủ đề của văn bản "Ai đã đặt tên cho dòng sông". Nêu cảm nhận của bạn về ý nghĩa nhan đề của bài tuỳ bút. Cách đặt nhan đề của tác giả có gì đáng chú ý?
1. Tác giả
1. Tác giả:
Sinh ra ở Huế. Quê quán: Quảng Trị. Ông là một nhà văn, đồng thời cùng là một nhà văn hoá và có sự gắn bó sâu sắc với Huế. Thể loại sáng tác: tuỳ bút - bút kí. Phong cách sáng tác: trữ tình, trí tuệ kết hợp nhiều kiến thức của nhiều lĩnh vực.
Ảnh
Hoàng Phủ Ngọc Tường (1937 -2023)
* Tác phẩm tiêu biểu
* Tác phẩm tiêu biểu:
Ngôi sao trên đỉnh Phu Văn Lâu (1971), Rất nhiều ánh lửa (1979), Ngọn núi ảo ảnh (1999), Hoa trái quanh tôi (1995),...
Ảnh
2. Tác phẩm
Ảnh
2. Tác phẩm
Sáng tác năm 1981 tại Huế. In trong tập bút kí năm 1986. Là bài kí xuất sắc của Hoàng Phủ Ngọc Tường. Bài kí lấy cảm hứng mãnh liệt từ dòng sông Hương thơ mộng của xứ Huế.
3. Bố cục
3. Bố cục
Phần 1: "Từ đầu - xứ sở" -> Thuỷ trình của sông Hương. Phần 2: Còn lại -> Vẻ đẹp lịch sử và thi ca của sông Hương.
Ảnh
4. Đề tài, chủ đề của văn bản
Ảnh
4. Đề tài, chủ đề của văn bản
Thể loại: Tuỳ bút Đề tài: Dòng sông quê hương (sông Hương). Chủ đề: Thể hiện lòng yêu nước, tinh thần dân tộc gắn liền với tình yêu thiên nhiên sâu sắc, với truyền thống văn hoá, lịch sử lâu đời.
5. Nhan đề
Ảnh
5. Nhan đề
Thể hiện trạng thái cảm xúc của tác giả trước con sông. Khơi gợi sự hình dung, tưởng tượng, liên tưởng ở người đọc; Kích thích sự tìm hiểu, khám phá về con sông. Là một câu hỏi tu từ cho thấy sông Hương hàm chứa nhiều điều lí thú cần tìm hiểu, cũng như chính những điều bí ẩn cần khám phá của chính con sông vậy.
II. Tìm hiểu chi tiết
II. Tìm hiểu chi tiết
Ảnh
NV1: Hình tượng sông Hương được miêu tả qua những góc nhìn nào? Hãy ghi lại các chi tiết.
1. Sự kết hợp yếu tố tự sự và trữ tình trong tùy bút
1. Sự kết hợp yếu tố tự sự và trữ tình trong tùy bút
a. Vẻ đẹp đa chiều của dòng sông Hương
Ở thượng nguồn: sông Hương vừa mang vẻ đẹp phóng khoáng, man dại, bản lĩnh, tự do vừa thơ mộng, trữ tình. Ở ngoại vi thành phố: sông Hương mang nhiều vẻ đẹp phong phú như thơ mộng, trữ tình; chủ động, mãnh liệt, duyên dáng với hành trình tìm kiếm tình yêu; trầm mặc, cổ kính; bình dị. Ở trong thành Huế: thủy chung, chỉ thuộc về một thành phố duy nhất là Huế; sông Hương mang vẻ đẹp tình tứ, duyên dáng, vui tươi của cô gái gặp người tình nhân mong đợi; có điệu chảy slow tình cảm dành riêng cho Huế.
* Vẻ đẹp dưới góc nhìn địa lý:
* Vẻ đẹp dưới góc nhìn lịch sử (a. Vẻ đẹp đa chiều của dòng sông Hương)
Ảnh
* Vẻ đẹp dưới góc nhìn lịch sử:
Chứng nhân lịch sử, gắn bó với mọi biến cố của Huế (dòng sông biên thùy thời vua Hùng, dòng sông viễn châu oanh liệt thời trung đại, dòng sông vẻ vang thời Nguyễn Huệ, dòng sông bi tráng thời kì cách mạng tháng Tám).
* Vẻ đẹp dưới góc nhìn âm nhạc, thơ ca (a. Vẻ đẹp đa chiều của dòng sông Hương)
* Vẻ đẹp dưới góc nhìn âm nhạc, thơ ca:
Sông Hương là cái nôi của âm nhạc cổ điển Huế; dòng sông ấy không bao giờ tự lặp lại mình trong cảm hứng của các nghệ sĩ (mang nhiều sắc thái khác nhau trong thơ Tản Đà, Cao Bá Quát, Bà Huyện Thanh Quan, Tố Hữu…).
Ảnh
* Nghệ thuật khắc họa hình tượng sông Hương: (a. Vẻ đẹp đa chiều của dòng sông Hương)
* Nghệ thuật khắc họa hình tượng sông Hương:
Ảnh
Ngôn ngữ giàu hình tượng; văn phong mê đắm tài hoa; chất trí tuệ và chất trữ tình hài hòa thống nhất; am hiểu nhiều lĩnh vực như địa lý, lịch sử, âm nhạc, thơ ca; cảm xúc dạt dào, tha thiết; cái tôi trữ tình hấp dẫn, lôi cuốn.
b. Cái “tôi” của tác giả hiện hữu trong văn bản
Ảnh
b. Cái “tôi” của tác giả hiện hữu trong văn bản
Trong những dòng sông đẹp ở các nước mà tôi thường nghe nói đến, hình như chỉ sông Hương là thuộc về một thành phố duy nhất; Nếu chỉ mải mê nhìn ngắm khuôn mặt kinh thành của nó, tôi nghĩ rằng người ta sẽ không hiểu một cách đầy đủ bản chất của sông Hương với cuộc hành trình gian truân mà nó đã vượt qua, không hiểu thấu phần tâm hồn sâu thẳm của nó mà dòng sông hình như không muốn bộc lộ, đã đóng kín lại ở cửa rừng và ném chìa khoá trong những hang đá dưới chân núi Kim Phụng. ....
c. Sự đan xen kết hợp giữa yếu tố tự sự và trữ tình
c. Sự đan xen kết hợp giữa yếu tố tự sự và trữ tình
* Yếu tố tự sự:
Từ đây, như đã tìm.... “vâng” không nói ra của tình yêu. Tôi đã đến Lê-nin-grát... ngang qua thành phố...".
=> Yếu tố tự sự không chỉ vẽ lên trong tâm trí người đọc thuỷ trình của sông Hương khi chảy vào thành phố với những đường nét uốn lượn mềm mại, duyên dáng mà còn mang đến cho độc giả sự cảm nhận rất rõ về cảm giác thanh thản, bình yên của một dòng sông khi đã tìm thấy chính mình, tìm thấy tình yêu của mình khi về với một thành phố chỉ dành riêng cho nó sau rất nhiều gian truân, thử thách trên hành trình. => Yếu tố tự sự trong đoạn văn còn được thể hiện qua những liên tưởng thú vị của tác giả về sông Nê-va của Lê-nin-grát; để từ đó, tô đậm điệu chảy lặng lờ, chậm rãi rất riêng của sông Hương.
* Yếu tố trữ tình
Ảnh
c. Sự đan xen kết hợp giữa yếu tố tự sự và trữ tình
* Yếu tố trữ tình:
... như đã tìm đúng đường về, sông Hương vui tươi hẳn lên giữa những biển bãi xanh biếc của những vùng ngoại ô Kim Long. ... sông Hương uốn một cánh cung rất nhẹ sang đến Cồn Hến; đường cong ấy làm cho dòng sông mềm hẳn đi, như một tiếng “vâng” không nói ra của tình yêu. Ôi, tôi muốn hoá làm một con chim nhỏ đứng co một chân trên con tàu thuỷ tinh để đi ra biển. Lúc ấy, tôi nhớ lại con sông Hương của tôi...... một nỗi lòng.
+ Tác dụng
Ảnh
c. Sự đan xen kết hợp giữa yếu tố tự sự và trữ tình
* Yếu tố trữ tình:
Tác dụng: Yếu tố trữ tình trong đoạn văn này vừa góp phần khắc hoạ vẻ đẹp thơ mộng của dòng Hương Giang (qua những liên tưởng độc đáo, lãng mạn: đường cong ấy làm cho dòng sông mềm hẳn đi, như một tiếng “vâng” không nói ra của tình yêu;...), vừa trực tiếp thể hiện tình cảm của tác giả dành cho dòng sông (ngạc nhiên, thích thú, tự hào khi phát hiện ra vẻ đẹp rất riêng của dòng sông ở đoạn này (đường nét uốn lượn tình tứ, điệu chảy lặng lờ của dòng sông); yêu thương, trìu mến trong cách kiến giải cho điệu slow của dòng sông (vì quá yêu thành phố, quá lưu luyến với người tình mong đợi trước khi chia xa).
* Nhận xét (c. Sự đan xen kết hợp giữa yếu tố tự sự và trữ tình )
* Nhận xét:
Sự kết hợp giữa yếu tố tự sự và yếu tố trữ trình vừa làm cho hình tượng sông Hương trong đoạn văn trở nên sinh động, gợi cảm vừa trực tiếp bộc lộ tình cảm của TG dành cho dòng sông. Với sự xuất hiện của yếu tố tự sự, đoạn văn không chỉ ghi lại thuỷ trình của dòng sông khi chảy vào thành phố mà còn thể hiện được những tình cảm mà Hương Giang dành riêng cho Huế. Hình tượng sông Hương hiện lên không đơn thuần là một dòng sông mà đã được nhân hoá như một cô gái Huế e ấp, dịu dàng, duyên dáng với một vẻ đẹp riêng, khó lẫn trong hành trình tìm về với thành phố thân yêu của nó. Những yếu tố tự sự ấy kết hợp những yếu tố trữ tình đã phần nào giúp người đọc hình dung rõ hơn về những tình cảm, cảm xúc của tác giả dành cho sông Hương và xứ Huế.
- NV2: Tìm hiểu một số biện pháp tu từ được sử dụng
II. Tìm hiểu chi tiết
Ảnh
NV2: Em hãy cho biết những biện pháp tu từ nào được sử dụng trong văn bản? Đó là những biện pháp nào?
2. Đặc điểm ngôn ngữ văn học được thể hiện qua văn bản
2. Đặc điểm ngôn ngữ văn học được thể hiện qua VB
Ảnh
So sánh: Giữa lòng Trường Sơn, sông Hương đã sống một nửa cuộc đời của mình như một cô gái Di-gan phóng khoáng và man dạ; dòng sông mềm như tấm lụa, với những chiếc thuyền xuôi ngược chỉ bé vừa bằng con thoi; đường cong ấy làm cho dòng sông mềm hẳn đi, như một tiếng “vâng” không nói ra của tình yêu;... Ẩn dụ: Sông Hương nhanh chóng mang một sắc đẹp dịu dàng và trí tuệ, trở thành người mẹ phù sa của một vùng văn hoá xứ sở; sông Hương là dòng sông của thời gian ngân vang, của sử thi viết giữa màu cỏ lá xanh biếc;...
* Nhân hoá
Ảnh
2. Đặc điểm ngôn ngữ văn học được thể hiện qua VB
Nhân hoá: Sông Hương vui tươi hẳn lên giữa những biển bãi xanh biếc của vùng ngoại ô Kim Long, kéo một nét thẳng thực yên tâm theo hướng tây nam - đông bắc; và rồi, như sực nhớ lại một điều gì chưa kịp nói, nó đột ngột đổi dòng, rẽ ngoặt sang hướng đông tây để gặp lại thành phố lần cuối ở góc thị trấn Bao Vinh xưa cổ...
* Tác dụng
* Tác dụng:
Ảnh
Giàu sức biểu cảm (biểu lộ tình cảm, cảm xúc của tác giả dành cho sông Hương và xứ Huế). Tạo tính đa nghĩa và tính hình tượng cho văn bản (câu văn/ đoạn văn hàm chứa nhiều tầng ý nghĩa và làm cho hình tượng được miêu tả trở nên sinh động, gợi cảm bởi những liên tưởng bất ngờ, thú vị). Tạo nên được những rung động thẩm mĩ ở người đọc. Khẳng định sự tài hoa, độc đáo của tác giả.
2. Đặc điểm ngôn ngữ văn học được thể hiện qua VB
- NV3: Tìm hiểu cảm hứng chủ đạo và giá trị văn hoá được thể hiện trong văn bản
II. Tìm hiểu chi tiết
Ảnh
NV3: Tìm hiểu cảm hứng chủ đạo và giá trị văn hoá được thể hiện trong văn bản (Hoàn thành PHT số 3).
3. Cảm hứng chủ đạo và giá trị văn hóa được thể hiện trong văn bản
Ảnh
3. Cảm hứng chủ đạo và giá trị văn hóa
a. Cảm hứng chủ đạo
Ca ngợi vẻ đẹp biến ảo, đầy chất thơ của sông Hương và xứ Huế; yêu tha thiết, đắm say và trân trọng, tự hào đối với những vẻ đẹp nên thơ của thiên nhiên xứ sở, những giá trị lịch sử, bề dày văn hoá và vẻ đẹp tâm hồn của con người ở vùng đất cố đô.
* Cách thể hiện của cảm hứng chủ đạo
Ảnh
- Cách thể hiện của cảm hứng chủ đạo
Thể hiện qua những từ ngữ, câu văn bộc lộ trực tiếp tình cảm, cảm xúc, nhận xét, đánh giá của tác giả dành cho sông Hương, xứ Huế: "Trong những dòng sông đẹp ở các nước mà tôi thường nghe nói đến, hình như chỉ sông Hương là thuộc về một thành phố duy nhất;...". Thể hiện qua cách tác giả lựa chọn sử dụng từ ngữ, hình ảnh khắc hoạ hình tượng sống Hương: " rầm rộ giữa bóng cây đại ngàn, mãnh liệt qua những ghềnh thác, cuộn xoáy như cơn lốc vào những đáy vực bí ẩn; dịu dàng và say đắm giữa những dặm dài chói lọi màu đỏ của hoa đỗ quyên rừng;..."
+ tiếp
- Cách thể hiện của cảm hứng chủ đạo
Thể hiện qua những phát hiện, liên tưởng thú vị, tài hoa, tinh tế và độc đáo của tác giả dành cho sông Hương, xứ Huế: liên tưởng vẻ đẹp của sông Hương ở thượng nguồn với hình ảnh một cô gái Di-gan phóng khoáng và man dại và hình ảnh người mẹ phù sa của một vùng văn hoá xứ sở; liên tưởng hành trình sông Hương tìm về với thành phố Huế là hành trình của một người con gái đẹp nằm ngủ mơ màng giữa cánh đồng Châu Hoá đầy hoa dại tìm về với người tình mong đợi của nó,... Thể hiện qua cách nhìn nhận, khám phá đối tượng ở nhiều góc độ, khía cạnh để phát hiện ra nhiều vẻ đẹp đa dạng của sông Hương. Bộc lộ tình yêu, niềm say mê, gắn bó với thiên nhiên; sự am hiểu sâu sắc, tường tận, uyên bác về thiên nhiên và văn hoá Huế.
* Nhận xét
Ảnh
- Nhận xét:
Cảm hứng chủ đạo ấy thể hiện xuyên suốt chiều dài của tác phẩm, được bộc lộ vừa trực tiếp vừa gián tiếp, tác động mạnh mẽ đến cảm xúc của người đọc khiến độc giả cảm nhận rất rõ tình yêu đắm say, niềm tự hào thương mến của tác giả dành cho dòng sông quê hương. Cảm hứng chủ đạo với những cách thể hiện ấy đã góp phần làm nên chất trữ tình/ chất thơ cho bài tuỳ bút.
b. Giá trị văn hóa: Vai trò của sông Hương trong tư cách “người mẹ phù sa của vùng văn hóa xứ sở”
Ảnh
b. Giá trị văn hóa: Vai trò của sông Hương trong tư cách “người mẹ phù sa của vùng văn hóa xứ sở”
Qua cách cảm nhận độc đáo của tác giả, sông Hương được xem là cội nguồn sinh thành và không gian tồn tại của nền âm nhạc cổ điển xứ Huế. Không gian bờ sông ấy cũng là nơi lưu giữ một nét văn hoá rất riêng của Huế trong cái sắc áo cưới của Huế ngày xưa, rất xưa. Chính vẻ đẹp phong phú, biến ảo của dòng sông đã khiến nó luôn biết cách làm mới mình, từ đó khơi gợi nguồn cảm hứng vô tậm cho các thi nhân.
III. Tổng kết
II. Tìm hiểu chi tiết
Ảnh
Dựa vào kiến thức vừa học, em hãy nêu giá trị nội dung và giá trị nghệ thuật của tác phẩm.
1. Giá trị nội dung
Ảnh
1. Giá trị nội dung
Tư tưởng, tình cảm của nhà văn: tình yêu dành cho con sông quê hương, cho mảnh đất cố đô Huế thân yêu và lớn hơn là tình yêu với lịch sử và vốn văn hoá của dân tộc. Thông điệp văn hoá: nuôi dưỡng, bồi đắp tình yêu, niềm tự hàm đối với dòng sông và cũng là với quê hương, đất nước.
2. Giá trị nghệ thuật
Ảnh
2. Giá trị nghệ thuật
Chủ đề: tình yêu quê hương, niềm tự hào DT gắn liền với tình yêu thiên nhiên sâu sắc, truyền thống văn hoá, lịch sử lâu đời. Ngôn ngữ: Chú trọng tái hiện nội tâm, cảm xúc, miêu tả thiên nhiên; ngôn ngữ văn bản giàu chất thơ, chất trữ tình; Những liên tưởng hết sức sinh động, lãng mạn, giàu sức gợi; Những câu văn dài ngắn kết hợp đan xen, tạo nên sự nhịp ngàng trong diễn đạt. Cái "tôi" trữ tình trí tuệ, cái "tôi" mê đắm tình yêu quê hương.
Luyện tập - Vận dụng
- Luyện tập
Vận dụng:
Ảnh
Viết đoạn văn (khoảng 150 chữ) phân tích một hình ảnh độc đáo được tác giả sử dụng để làm nổi bật nét riêng của sông Hương.
- Vận dụng
Ảnh
- Vận dụng:
Dựa vào nội dung tìm hiểu về văn bản: Vẻ đẹp của Sông Đà từ các góc nhìn: Từ trên cao nhìn xuống, từ trong rừng đi ra, trong thơ ca và sáng tác .
Cảm ơn
Tổng kết
Ảnh
Tổng kết:
Hoàn thành BT phần Luyện tập - Vận dụng. Làm bài tập trong SBT. Chuẩn bị bài sau: "Bài 7. Ghi chép và tưởng tượng trong kí. “Và tôi vẫn muốn mẹ...”".
Cảm ơn
Ảnh