BÀI 17. CẢM ỨNG Ở ĐỘNG VẬT
Trang bìa
Trang bìa
Ảnh
BÀI 17. CẢM ỨNG Ở ĐỘNG VẬT
Hoạt động mở đầu
Câu hỏi
Trong kiểm tra sức khỏe, bác sĩ có thể kích thích phản xạ giật đầu gối bằng cách dùng một cây búa gõ nhẹ vào phần gân ở khớp gối (Hình 17.1), kết quả là gây nên phản xạ giật đầu gối. Tại sao việc kích thích phản xạ giật đầu gối có thể kiểm tra được chức năng của hệ thần kinh
Ảnh
Vì khi dùng búa cao su gõ nhẹ vào xương bánh chè → kích thích vào cơ quan thụ cảm → phát sinh 1 xung thần kinh → theo dây thần kinh hướng tâm về tủy sống → phát đi xung thần kinh → theo dây thần kinh li tâm tới cơ đùi → cơ đùi co kéo cẳng chân lên phía trước.
Hình thức cảm ứng ở các nhóm động vật
Những hình thức cảm ứng
- Cảm ứng ở động vật chưa có tổ chức hệ thần kinh: Chuyển động của cả cơ thể hoặc co rút của chất nguyên sinh để hướng đến các kích thích (hướng động dương) hoặc tránh xa kích thích (hướng động âm)→theo kiểu hướng động Ví dụ: Trùng roi xanh bơi về phía có ánh sáng để quang hợp - Cảm ứng ở động vật đã có hệ thần kinh: hình thức cảm ứng là các phản xạ. Phản xạ là các phản ứng trả lời các kích thích của môi trường thông qua hệ thần kinh (chỉ có ở nhóm động vật có hệ thần kinh). Ví dụ: Hươu bỏ chạy khi thấy kẻ thù
Ảnh
Tế bào thần kinh và các dạng hệ thần kinh
1.Cấu tạo của một neuron điển hình
Ảnh
Cấu tạo của một neuron điển hình gồm: Thân, sợi nhánh và sợi trục. Thân có chứa nhân và các bào quan. Sợi nhánh và sợi trục được cấu tạo từ màng sinh chất và tế bào chất. Riêng sợi trục có thể có hoặc hoặc được bao bọc bởi bao myelin, khoảng cách giữa các bao myelin được gọi là eo Ranvier.
2.Dựa vào chức năng
Dựa vào chức năng, hãy giải thích tại sao sợi nhánh được gọi là sợi hướng tâm, sợi trục được gọi là sợi li tâm.
- Sợi nhánh tiếp nhận tín hiệu từ các tế bào khác nhau được chuyển giao qua synapse về nhân nên được gọi là sợi hướng tâm - Sợi trục có vai trò dẫn truyền xung thần kinh từ thân neuron ra ngoại biên đến các cơ quan đáp ứng nên được gọi là sợi li tâm
Ảnh
3.Luyện tập
Cho các trường hợp sau: (1) Dùng kim kích thích vào thân của thủy tức. (2) Dùng kim kích thích vào một chi của châu chấu. Hãy dự đoán phản ứng của thủy tức và châu chấu khi bị kích thích
(1) Khi dùng kim kích thích vào thân của thủy tức, toàn bộ cơ thể chúng sẽ phản ứng với kích thích và co lại. (2) Khi dùng kim kích thích vào một chi của châu chấu, một chi của châu chấu sẽ co lại.
Bài làm:
4.Phân biệt các dạng hệ thần kinh
Ảnh
Ảnh
Ảnh
Ảnh
Ảnh
Ảnh
Ảnh
Ảnh
Truyền tin qua Synapse
1.Cấu tạo của synapse hóa học
Ảnh
Ảnh
Cấu tạo synapse hóa học gồm 3 bộ phận: - Chùy synapse: Ngoài có màng bao bọc gọi là màng trước synapse. Trong chùy synapse có chứa ty thể và các bóng chứa chất trung gian hóa học (axêtincôlin, norađrênalin, đôpamin, serôtônin,.....) - Khe synapse: Là 1 khe nhỏ nằm giữa màng trước và màng sau synapse. - Phần sau synapse: Trên màng có các thụ thể tiếp nhận chất trung gian hóa học. Có các enzim đặc hiệu có tác dụng phân giải chất trung gian hóa học. Chất trung gian hóa học phổ biến nhất ở thú là axêtincôlin và norađrênalin.
Người ta gọi là “synapse hóa học” dựa vào đặc điểm là chúng có chứa các chất trung gian hóa học.
2.Cơ chế truyền tin qua synapse hóa học
Ảnh
Ảnh
Cơ chế truyền tin qua synapse hóa học: - Khi xung thần kinh truyền đến chùy synapse sẽ làm màng tế bào thay đổi tính thấm đối với Ca2+, Ca2+ từ dịch mô tràn vào dịch bào qua kênh protein. - Dưới tác động của Ca2+, các bóng synapse trong chùy synapse dung hợp với màng trước synapse và giải phóng chất trung gian hóa học đi vào khe synapse bằng hình thức xuất bào. - Các phân tử chất trung gian hóa học lập tức gắn vào các thụ thể ở màng sau synapse và làm thay đổi tính thấm của màng sau synapse, dẫn đến các kênh ion ở đây mở ra cho phép các ion chuyên biệt qua màng làm xung thần kinh được hình thành tại màng sau synapse, tiếp tục lan truyền dọc theo sợi thần kinh và cứ như thế cho đến cơ quan đáp ứng.
3.Hoạt động luyện tập
Tại sao những người bị hạ calcium trong máu thường bị rối loạn cảm giác.
Những người bị hạ calcium trong máu thường bị rối loạn cảm giác vì calcium có vai trò quan trọng trong quá trình truyền tin giữa các tế bào thần kinh thông qua synapse. Nếu hàm lượng calcium trong máu bị hạ thấp, quá trình truyền tin sẽ bị ảnh hưởng, thông tin không được truyền chính xác hoặc gián đoạn, gây ra rối loạn cảm giác.
Ảnh
Cung phản xạ
1.Chức năng của các thành phần trong cùng một cung phản xạ
Ảnh
Tên và chức năng của các thành phần trong một cung phản xạ: - Cơ quan thụ cảm: Tiếp nhận kích thích, hình thành xung thần kinh. - Neuron cảm giác (neuron hướng tâm): Dẫn truyền xung thần kinh đến trung ương thần kinh. - Trung ương thần kinh: Xử lí thông tin, đưa ra quyết định trả lời kích thích, lưu giữ thông tin. - Neurun trung gian và neuron vận động (neuron li tâm): Dẫn truyền xung thần kinh từ trung ương thần kinh đến cơ quan đáp ứng. - Cơ quan đáp ứng: Phản ứng lại kích thích
Ảnh
Ví dụ về sự dẫn truyền xung thần kinh trong cung phản xạ: Khi lỡ tay chạm vào gai nhọn, tín hiệu đau từ thụ thể đau ở da chuyển về tủy sống, các neuron trong tủy sống gửi xung thần kinh đến cơ tay, làm cơ tay co và tay rụt lại.
2.Loại thụ thể
Loại thụ thể nào sẽ tiếp nhận kích thích trong các ví dụ sau: a, Động vật sử dụng từ trường của trái đất để định hướng khi di cư b, Khi nồng độ CO2 trong máu tăng cao, cơ thể sẽ tăng nhịp hô hấp c, Sự cử động của các sợi râu ở mèo sẽ giúp cảm nhận được môi trường xung quanh d, Có cảm giác đau khi vô tình chạm phải gai xương rồng
a) Thụ thể điện từ. b) Thụ thể hóa học. c) Thụ thể cơ học. d) Thụ thể đau.
Bài làm:
3.Hoạt động luyện tập
Điều gì sẽ xảy ra nếu thụ thể đau ở người bị tổn thương
Nếu thụ thể đau ở người bị tổn thương có thể gây ra rối loạn cảm giác đau hoặc khó phát hiện cảm giác đau, dẫn đến não không được thông báo về các kích thích có hại cho cơ thể, gây ảnh hưởng hoặc tổn thương các bộ phận khác khi tiếp xúc với các kích thích có hại (như nhiệt độ cao, áp lực cao, va chạm vào các chất hóa học,…), ảnh hưởng đến sức khỏe và chất lượng cuộc sống.
Ảnh
4.Vai trò của vị giác, khứu giác và xúc giác
- Vị giác: Nhận biết loại thức ăn có thể và không thể ăn, cảm nhận các vị quen thuộc như ngọt, mặn, chua, đắng và ngọt thịt - Khứu giác: Nhận biết cảm giác về mùi của các phân tử tồn tại trong không khí, ngoài ra còn có tác dụng trong việc thăm dò môi trường như phát hiện kẻ thù, con mồi, đồng loại,... - Xúc giác: Tiếp nhận sự va chạm, áp suất, rung động, chuyển động được tiếp nhận bởi các thụ thể xúc giác
Ảnh
5.Con đường thu nhận và truyền tín hiệu âm thanh ở tai
Ảnh
Ảnh
- Sóng âm truyền từ nguồn phát âm đến màng nhĩ nhờ vành tai và ống tai ngoài. Sự rung động của màng nhĩ được truyền qua chuỗi xương tai ở tai giữa đến cửa sổ bầu dục ở tai trong giúp âm thanh được khuếch đại, cũng như điều chỉnh việc truyền các âm có tần số thấp, bảo vệ tai khỏi các âm có cường độ lớn, giảm tạp âm,... Âm thanh được truyền từ tai trong đến các thụ thể cảm nhận thính giác (là các tế bào có lông tập hợp thành cơ quan Corti nằm trong ốc tai), rồi truyền về vùng cảm nhận thính giác ở vỏ não. - Nếu chỉ rách màng nhĩ đơn thuần thì có thể gây điếc nhẹ hoặc giảm khả năng nghe, nếu tổn thương sâu đến tai trong thì mức độ điếc nặng hơn.
6.Con đường thu nhận và truyền tín hiệu ánh sáng ở mắt
Ảnh
Con đường thu nhận và truyền tín hiệu ánh sáng ở mắt: Ánh sáng truyền từ các vật đi vào mắt thông qua giác mạc, thủy dịch, đồng tử, thủy tinh thể và dịch kính truyền đến các tế bào que và tế bào nón ở võng mạc. Các tế bào này phản ứng với kích thích ánh sáng và khởi phát xung thần kinh truyền đến các tế bào lưỡng cực. Từ tế bào lưỡng cực, xung thần kinh được truyền đến các tế bào hạch rồi theo các sợi thần kinh thị giác (xuất phát từ tế bào hạch) đến vùng cảm nhận thị giác ở vỏ não.
7.Các cơ xương hoạt động độc lập
Các cơ xương có thể hoạt động độc lập với nhau là nhờ đặc điểm: Mỗi sợi cơ được điều khiển bởi duy nhất một neuron vận động.
Ảnh
Các loại phản xạ
1.Nhận biết
Xác định các ví dụ sau đây thuộc loại phản xạ nào? a, Rụt tay lại khi chạm vào vật nhọn b, Thấy tín hiệu đèn giao thông màu đỏ thì dừng xe lại. c, Khi dùng đá để đập vỡ vỏ hạt cứng
a, Phản xạ không điều kiện b, Phản xạ có điều kiện c, Phản xạ có điều kiện
2.Quá trình hình thành phản xạ tiết nước bọt ở chó khi có ánh sáng
- Bật đèn sáng sau 2s thì cho chó ăn. Chó có phản xạ tiết nước bọt. Lặp lại thí nghiệm này nhiều lần thì hình thành phản xạ mới ở chó là cứ bật đèn sáng không cho ăn thì chó vẫn có phản xạ tiết nước bọt. - Trung khu tiếp nhận kích thích không điều kiện: Các trung tâm thần kinh dưới vỏ não - Trung khu tiếp nhận kích thích có điều kiện: Thần kinh trung ương
Ảnh
3.Hoạt động luyện tập
Dựa vào kiến thức đã học, hãy trình bày cơ chế phản xạ tiết nước bọt ở chó khi nghe tiếng chuông
- Khi cho chó ăn, thông tin từ các thụ thể vị giác ở lưỡi sẽ truyền về trung khu phản xạ tiết nước bọt không điều kiện và làm trung khi này hưng phấn. - Khi rung chuông, tiếng chuông được tiếp nhận bởi thụ thể thính thác ở tai và thông tin được truyền về trung khu thính giác làm trung khu này hưng phấn. - Trước tiên, rung chuông để gây hưng phấn trung khu thính giác, sau đó, chó dược cho ăn để gây hưng phấn trung khi dinh dưỡng. Quá trình này được lặp lại nhiều lần để củng cố đường liên hệ tạm thời. - Sau khi đường liên hệ thần kinh tạm thời được hình thành, chỉ cần rung chuông thì chó sẽ tiết nước bọt.
Bảo vệ sức khỏe hệ thần kinh
1.một số bệnh do tổn thương hệ thần kinh
Một số bệnh khác: bệnh động kinh, đa xơ cứng, u não, đau nửa đầu migraine,...
Ảnh
2.Tác dụng một số loại thuốc giảm đau
Cơ chế tác dụng giảm đau của một số loại thuốc giảm đau: - Paracetamol và aspirin: Ức chế sự tổng hợp prostagladin (một chất do các mô tổn thương, vùng dưới đồi tiết ra có tác dụng tăng cường cảm giác đau), do đó có tác dụng giảm đau. - Morphine và oxycodone: Ức chế thụ thể ở màng sau, ngăn chặn quá trình truyền tin qua synapse nhờ đó làm giảm cảm giác đau.
3.Vai trò của giấc ngủ
Vai trò của giấc ngủ đối với cơ thể: Giấc ngủ có vai trò quan trọng trong việc giúp cơ thể nghỉ ngơi, phục hồi tái tạo năng lượng cho các hoạt động của các cơ quan trong cơ thể, bảo vệ và phục hồi khả năng làm việc của hệ thần kinh. Ngủ đủ giấc giúp cơ thể khỏe mạnh, giữ cho tinh thần được ổn định, giúp cho mọi hoạt động sống của cơ thể được cải thiện, nâng cao hiệu suất công việc và giúp phòng chống bệnh tật.
Ảnh
4.Một số chất có hại cho hệ thần kinh
Ảnh
5.Hoạt động luyện tập
Tại sao khi hệ thần kinh bị tổn thương có thể ảnh hưởng đến hoạt động của các cơ quan khác trong cơ thể? Từ đó, hãy cho biết ý nghĩa quan trọng của việc bảo vệ sức khỏe hệ thần kinh
- Hệ thần kinh bị tổn thương có thể ảnh hưởng đến hoạt động của các cơ quan khác trong cơ thể vì cơ thể con người là một thể thống nhất, hoạt động của các cơ quan trong cơ thể đều sự điều khiển và điều hòa của hệ thần kinh. - Ý nghĩa của việc bảo vệ sức khỏe hệ thần kinh: Sức khỏe của con người phụ thuộc vào trạng thái của hệ thần kinh, do đó bảo vế sức khỏe hệ thần kinh giúp bảo vệ sức khỏe cơ thể
6.Hoạt động vận dụng
Piperazin và pyrantel là hai loại thuốc có tác dụng tẩy một số loại giun kí sinh ở người (giun đũa, giun kim) thông qua ức chế hoạt động của hệ thần kinh. Hãy tìm hiểu và cho biết hai loại thuốc trên ức chế hoạt động của hệ thần kinh của giun bằng cách nào
Thuốc piperazin và pyrantel ức chế hoạt động của hệ thần kinh của giun bằng cách ngăn chặn sự dẫn truyền xung thần kinh với các sợi cơ, gây ra quá trình phân cực ở các đầu dây thần kinh, gây ra sự co thắt đột ngột, dẫn đến giun bị tê liệt, không còn khả năng bám vào thành ruột và bị đẩy ra ngoài nhờ nhu động ruột.
Dặn dò
1.Dặn dò các em
Ảnh
Dặn dò:
Các em về nhà chuẩn bị cho bài mới nhé!
2.Cảm ơn
Ảnh