BÀI 3: CÁC CẤP ĐỘ TỔ CHỨC CỦA THẾ GIỚI SỐNG
Trang bìa
Trang bìa
Ảnh
BÀI 3 CÁC CẤP ĐỘ TỔ CHỨC CỦA THẾ GIỚI SỐNG
Mở đầu
Yêu cầu cần đạt
- Phát biểu được khái niệm cấp độ tổ chức sống. - Trình bày được các đặc điểm chung của các cấp độ tổ chức sống. - Dựa vào sơ đồ, phân biệt được cấp độ tổ chức sống. - Giải thích được mối quan hệ giữa cấc cấp độ tổ chức sống.
Khởi động
Trong một tiết học về sự sống, một bạn nói rằng: "Một chiếc xe và một con sư tử đều có quá trình chuyển hóa vật chất và năng lượng, có khả năng di chuyển nên cả hai đều được gọi là vật sống". Em có đồng ý với ý kiến đó không? Em sẽ chứng minh cho ý kiến mình như thế nào?
Các cấp độ tổ chức
Khái niệm
Hình vẽ
Tập hợp tất cả các cấp tổ chức từ nhỏ nhất đến lớn nhất trong thế giới sống được gọi là các cấp độ tổ chức thế giới sống. Bao gồm: nguyên tử, phân tử, bào quan, tế bào, mô, cơ quan, hệ cơ quan, cơ thể, quần thể, quần xã - hệ sinh thái, sinh quyển.
Thảo luận 1
Hình vẽ
Phân biệt cấp độ tổ chức và cấp độ tổ chức sống.
- Cấp độ tổ chức: là các đơn vị cấu tạo nên thế giới sống. - Cấp độ tổ chức sống: là các đơn vị có biểu hiện các đặc trưng của sự sống như chuyển hóa vật chất và năng lượng, sinh trưởng và phát triển, sinh sản, cảm ứng,...
Thảo luận 2
Ảnh
Quan sát hình 3.1, hãy: a) Kể tên các cấp độ của tổ chức thế giới sống. b) Cho biết cấp độ tổ chức nào có đầy đủ các biểu hiện của sự sống.
Trả lời
a) Nguyên tử, phân tử, bào quan, tế bào, mô, cơ quan, hệ cơ quan, cơ thể, quần thể, quần xã - hệ sinh thái, sinh quyển. b) Phân tử, bào quan, tế bào, mô, cơ quan, hệ cơ quan, cơ thể, quần thể, quần xã - hệ sinh thái, sinh quyển.
Thảo luận 3
Tại sao tế bào được xem là cấp độ tổ chức sống cơ bản nhất?
Vì tế bào là cấp độ tổ chức nhỏ nhất có biểu hiện đầy đủ các đặc tính của sự sống và tất cả các sinh vật sống đều được cấu tạo từ tế bào.
Mối quan hệ
Hình vẽ
Các đơn vị cấu tạo nên thế giới sống được gọi là cấp độ tổ chức của thế giới sống. Các cấp độ tổ chức sống thể hiện được các đặc trưng sống cơ bản như: chuyển hoa vật chất và năng lượng, sinh trưởng và phát triển, sinh sản, cảm ứng,.. Các cấp độ tổ chức sống từ cao đến thấp bao gồm: phân tử → bào quan → mô → cơ quan → hệ cơ quan → cơ thể → quần thể → quần xã → hệ sinh thái → sinh quyển. Trong đó, tế bào, cơ thể, quần thể, quần xã - hệ sinh thái là các cấp độ tổ chức sống cơ bản.
Thảo luận 4
Các cấp độ tổ chức sống có mối quan hệ với nhau như thế nào?
Các cấp độ tổ chức sống có mối quan hệ chặt chẽ: về cấu trúc, các cấp độ tổ chức sống cấp thấp làm nền tảng để hình thành nên các cấp độ tổ chức sống cao hơn; về chức năng, các cấp độ tổ chức hoạt động độc lập nhưng luôn thống nhất với nhau để duy trì các hoạt động sống của cơ thể.
Luyện tập
Ý nghĩa của việc nghiên cứu mối quan hệ giữa các cấp độ tổ chức sống là gì?
Việc nghiên cứu mối quan hệ giữa các cấp độ tổ chức sống giúp ta hiểu rõ hơn về lịch sử tiến hóa của sự sống, các quá trình chức năng trong cơ thể, mối quan hệ giữa các cá thể với nhau và với môi trường.
Đặc điểm chung
Thảo luận 5 + 6
5. Thế nào là nguyên tắc thứ bậc?
Thế giới sống được tổ chức dựa chên nguyên tắc thứ bậc, nghĩa là tổ chức sống cấp dưới sẽ làm cơ sở để hình thành nên tổ chức sống cấp trên (ví dụ tập hợp các tế bào tạo thành mô, tập hợp các cá thể cùng loài tạo thành quần thể,..)
6. Nêu ví dụ một cấp độ tổ chức sống. Hãy giải thích sự hình thành cấp độ tổ chức đó theo nguyên tắc thứ bậc.
Ví dụ: Hệ tuần hoàn ở người. - Cá tế bào biểu mô, tế bào cơ,.. hình thành nên các mạch máu và tim. - Các tế bào máu tham gia cấu tạo máu. - Tim, hệ thống mạch máu (động mạch, tĩnh mạch, mao mạch) và máu cấu tao nên hệ tuần hoàn.
Hệ thống mở và tự điều chỉnh
Các cấp độ tổ chức sống luôn diễn ra quá trình trao đổi chất và năng lượng với môi trường nên được gọi là hệ thống mở. Nhờ có quá trình trao đổi chất mà giữa sinh vật và môi trường cóc mối quan hệ gắn kết, sinh vật không chỉ chịu tác động của môi trường mà còn góp phần làm thay đổi môi trường.
Thảo luận 7
Nêu ví dụ về quá trình trao đổi chất giữa cơ thể với môi trường. Thông qua quá trình đó, sinh vật đã làm biến đổi môi trường như thế nào?
- Cây mọc trên nền đất sẽ làm thay đổi cấu trúc và thành phần hóa học của đất, làm tăng độ ẩm và giảm nhiệt độ dưới tán cây. - Giun sống trong đất làm cho đất tơi xốp và màu mỡ bằng sản phẩm trao đổi chất của chúng. - Tập đoàn san hô tạo thành các quần đảo khổng lồ trong đại dương, làm cho bề mặt hành tinh bị biến đổi lớn.
Thảo luận 8
Nêu ví dụ về cơ chế tự điều chỉnh ở các cấp độ: cơ thể, quần thể, quần xã.
- Cấp độ cơ thể: + Khi nồng độ đường glucose trong máu quá thấp thì cơ thể sẽ huy động glycogen tích trữ trong gan để biến đổi thành glucose cung cấp cho cơ thể + Khi nồng độ NaCl trong máu quá cao do ăn nhiềều muối, thận sẽ tăng cường bài tiết NaCl qua nước tiểu. - Cấp độ quần thể: khi số lượng cá thể tăng quá cao, nguồn thức ăn trở nên khan hiếm, nơi ở và nơi sinh sản chật chội sẽ dẫn đến việc nhiều các thể bị chết, lúc này mật độ quần thể được điều chỉnh sẽ về mức cân bằng. - Cấp độ quần xã: khi số lượng loài tăng lên quá cao thì số lượng cá thể của mỗi loài sẽ giảm xuống và ngược lại.
Thảo luận 9
Ảnh
Quan sát Hình 3.2, em có nhận xét gì về sự tiến hóa của thế giới sống?
Thế giới sống qua thời gian tiến hóa lâu dài đã hình thành nên nhiều loài sinh vật khác nhau từ một tổ tiên chung. Trong đó, các loài sinh vật luôn có sự tiến hóa và tạo nên thế giới sống vô cùng đa dạng phong phú.
Thảo luận 10
Những đặc điểm khác biệt giữa các loài sinh vật là do đâu?
Do các cơ chế phát sinh biến dị (đột biến gene, đột biến nhiễm sắc thể) luôn diễn ra, tạo ra sự đa dạng về mặt di truyền.
Kết luận
Hình vẽ
Các cấp độ tổ chức sống có các đặc điểm chung như: tổ chức theo nguyên tắc thứ bậc, là hệ thống mở, tự điều chỉnh và liên tục tiến hóa.
Luyện tập
Sự phát sinh của các biến dị có vai trò gì tỏng sự tiến hóa của thế giới sống?
Sự phát sinh các biến dị giúp tạo ra các vật chất di truyền (gene, nhiễm sắc thể) mới , qua đó làm xuất hiện các điểm mới ở cơ thể sinh vật, cung cấp nguồn nhiên liệu cho quá trình tiến hóa. Quá trình chọn lọc tự nhiên đã loại bỏ những dạng sống kém thích nghi và giữ lại những dạng sống thích nghi với những môi trường khác nhau. Sự phát sinh và tích lũy các biến dị làm cho các loài sinh vật luôn có sự tiế hóa và đã tạo nên thế giới sống vô cùng đa dạng, phong phú ngày nay.