BÀI 6. KINH TẾ, VĂN HOÁ VÀ TÔN GIÁO Ở ĐẠI VIỆT TRONG CÁC THẾ KỈ XVI – XVIII
Trang bìa
Trang bìa
Ảnh
BÀI 6. KINH TẾ, VĂN HOÁ VÀ TÔN GIÁO Ở ĐẠI VIỆT TRONG CÁC THẾ KỈ XVI – XVIII
DẪN DẮT
Mục tiêu bài học
Ảnh
MỤC TIÊU BÀI HỌC
- Nêu được những nét chính về tình hình kinh tế - Mô tả và nhận xét được những nét chính về sự chuyển biến văn hóa và tôn giáo ở Đại Việt trong các thế kỉ XVI - XVIII
NHỮNG NÉT CHÍNH VỀ TÌNH HÌNH KINH TẾ
Nông nghiệp ở Đàng Ngoài
1. Những nét chính về tình hình kinh tế a) Nông nghiệp
- Ở Đàng Ngoài: + Trước khi xung đột Nam - Bắc triều nổ ra: nông nghiệp được mùa, nhà nhà no đủ. + Khi xung đột Nam - Bắc triều nổ ra: kinh tế bị ảnh hưởng nghiêm trọng, ruộng đất bỏ hoang không có người cấy cày. + Từ cuối thế kỉ XVII: nông nghiệp mới dần dần ổn định trở lại. + Tình trạng nông dân thiếu ruộng diễn ra trầm trọng.
Nông nghiệp ở Đàng Trong
1. Những nét chính về tình hình kinh tế a) Nông nghiệp
- Ở Đàng Trong: + Nông nghiệp phát triển nhờ điều kiện tự nhiên thuận lợi, chính sách khuyến khích khai hoang và định cư của chúa Nguyễn. + Sự phát triển của nông nghiệp dẫn đến sự hình thành một tầng lớp địa chủ lớn. + Đất khai hoang vẫn còn nhiều, tình trạng nông dân thiếu ruộng không trầm trọng.
Hoạt động nhóm
* Trả lời - Điểm tích cực và hạn chế: + Tích cực: • Sản xuất nông nghiệp từng bước được phục hồi. • Ở Đàng Trong, sản xuất nông nghiệp phát triển rõ rệt, đặc biệt là ở vùng lưu vực sông Đồng Nai và sông Cửu Long. + Hạn chế: • Sản xuất nông nghiệp sa sút trong thời gian xảy ra các cuộc xung đột Nam - Bắc triều, Trịnh - Nguyễn. • Tình trạng nông dân bị chấm chiếm ruộng đất có xu hướng gia tăng.
* Thảo luận và trả lời câu hỏi: Sự phát triển của nông nghiệp trong giai đoạn này có những điểm tích cực và hạn chế nào?
Thủ công nghiệp
b) Thủ công nghiệp
- Nét chính về sự phát triển của thủ công nghiệp: + Các nghề thủ công truyền thống tiếp tục phát triển. + Xuất hiện một số nghề thủ công mới, như: khai mỏ, khắc in bản gỗ, làm đường cát trắng,... + Các làng nghề thủ công nổi tiếng ở thời kì này, là: làng gốm Thổ Hà (Bắc Giang), Bát Tràng (Hà Nội), làng dệt La Khê (Hà Nội),... + Một số thợ thủ công lên thành thị, lập phường, vừa sản xuất vừa bán hàng. - Ý nghĩa: + Tạo ra nhiều sản phẩm độc đáo, phong phú và tinh tế. + Thúc đẩy sự phát triển của hoạt động thương nghiệp.
Trả lời câu hỏi
Em hãy cho biết: Sự phát triển của những làng nghề thủ công đương thời có ý nghĩa tích cực như thế nào?
Ảnh
* Trả lời: - Ý nghĩa: + Tạo ra nhiều sản phẩm độc đáo, phong phú và tinh tế. + Thúc đẩy sự phát triển của hoạt động thương nghiệp.
Hình vẽ
6.3 Chân đèn gốm hoa lam (TK XVI)
Thương nghiệp
c) Thương nghiệp và sự hưng khởi của các đô thị
* Nét chính về tình hình thương nghiệp trong các thế kỉ XVI - XVIII: - Nội thương: + Hoạt động buôn bán trong dân đã trở nên phổ biến. + Chợ làng, chợ huyện, chợ phủ mọc lên khắp nơi và thường hợp theo phiên.
6.4 Chợ phiên ở 1 ngôi làng nhỏ vùng Đồng bằng sông Cửu Long vào khoảng những năm 1768 - 1779
Ảnh
Sự hưng khởi của các đô thị
- Ngoại thương phát triển mạnh: + Có quan hệ giao thương với thương nhân nhiều nước trên thế giới, như: Bồ Đào Nha, Hà Lan, Nhật Bản,… + Trong quá trình giao thương: người Việt bán các sản phẩm: tơ lụa, đường trắng, đồ gốm, lâm sản,... và mua về các mặt hàng như: len dạ, bạc, đồng, vũ khí... + Thương nhân nhiều nước đã xin lập phố xá, thương điếm để buôn bán lâu dài - Nhiều đô thị hưng khởi do sự phát triển của thương mại: + Ở Đàng Ngoài có: Kẻ Chợ (Thăng Long), Phố Hiến (Hưng Yên),… + Ở Đàng Trong có: Thanh Hà (Thừa Thiên Huế), Hội An (Quảng Nam), Bến Nghé - Sài Gòn,…
Trả lời câu hỏi
* Trả lời: - Điểm mới so với những giai đoạn trước đó: - Chính quyền Đàng Trong và Đàng Ngoài có quan hệ giao thương với thương nhân nhiều nước trên thế giới, - Thương nhân các nước (nhất là các nước phương Tây) xin lập phố xá, thương điếm để buôn bán lâu dài. - Bên cạnh những đô thị được hình thành từ trước đó, ở các thế kỉ XVI - XVIII, xuất hiện nhiều đô thị mới với hoạt động giao thương sầm uất, tấp nập, như: Hội An (Quảng Nam), Bến Nghé - Sài Gòn (thành phố Hồ Chí Minh),…
Em hãy nêu những điểm mới của thương nghiệp thời kì này so với giai đoạn trước đó (TK XIV - XV)
Hình ảnh minh họa
Ảnh
Ảnh
6.5 Kẻ Chợ của Đàng Ngoài, TK XVII 1. Khu thành thị và cung vua 2. Bãi sông và 1 lễ hội 3. Trại huấn luyện voi 4. Thương điếm của người Hà Lan 5. Thương điếm của người Anh
6.6 Chùa Cầu Hội An (TK XVII, Quảng Nam)
NHỮNG NÉT CHÍNH VỀ SỰ CHUYỂN BIẾN TRONG TÍN NGƯỠNG - TÔN GIÁO TK XVI - XVIII
Chuyển biến về tôn giáo
2. Những nét chính về sự chuyển biến trong tín ngưỡng - tôn giáo thế kỉ XVI - XVIII
- Chuyển biến về tôn giáo: + Đạo giáo và Phật giáo có điều kiện phục hồi. + Nho giáo vẫn được nhà nước phong kiến duy trì. + Đầu thế kỉ XVI, Thiên Chúa giáo du nhập và dần gây dựng được ảnh hưởng trong dân chúng.
Hoạt động nhóm
*Thảo luận và miêu tả một nét đẹp trong tín ngưỡng truyền thống của dân tộc phát triển trong thời kì này.
*Ví dụ - Miêu tả tín ngưỡng thờ thành hoàng làng: + Thành hoàng là người có công với dân làng như: lập làng, lập nghề, dạy học, đánh giặc, cứu người... + Cũng giống như thờ cúng tổ tiên, thờ cúng Thành hoàng của người Việt vừa là tín ngưỡng, vừa là đạo lý sống của hậu thế đối với bậc tiền bối có công với làng xóm, đất nước. + Nếu thờ cúng tổ tiên là đạo lý thể hiện ý thức hướng về nguồn cội của gia đình, dòng họ, thì thờ cúng Thành hoàng làng cũng là sự tôn vinh các bậc tiền bối ở cấp độ làng xã.
Hoạt động nhóm
+ Trong tâm thức người Việt, Thành hoàng là vị thần tối linh, có thể bao quát, chứng kiến toàn bộ đời sống của dân làng, bảo vệ, phù hộ cho dân làng làm ăn phát đạt, khỏe mạnh. + Các thế hệ dân cứ tiếp tục sinh sôi, nhưng Thành hoàng thì còn mãi, trở thành một chứng tích không thể phủ nhận được của một làng qua những cơn chìm nổi. + Thờ phụng Thành hoàng là sợi dây liên lạc vô hình, giúp dân làng đoàn kết, nếp sống cộng cảm hoà đồng, đất lề quê thói được bảo tồn.
Ảnh
6.7 Chùa Thiên Mụ (Thừa Thiên Huế) hoàn thành năm 1601 dưới thời Nguyễn Hoàng
NHỮNG NÉT CHÍNH VNHỮNG NÉT CHÍNH VỀ SỰ CHUYỂN BIẾN TRONG VĂN HÓA TK XVI - XVIIIỀ SỰ CHUYỂN BIẾN TRONG TÍN NGƯỠNG - TÔN GIÁO TK XVI - XVIII
Chữ viết, văn học
3. Những nét chính về sự chuyển biến trong văn hóa thế kỉ XVI - XVIII
- Chữ viết: + Các giáo sĩ phương Tây dùng chữ cái La-tinh để ghi âm tiếng Việt. + A-lếch-xăng Đơ-Rốt là người có công hình thành nên phương cách viết tiếng Việt bằng mẫu tự La-tinh - Văn học: + Văn thơ Nôm phát triển mạnh mẽ. Các tác phẩm tiêu biểu là: Chinh phụ ngâm, Cung oán ngâm khúc, Thượng kinh ký sự,… + Văn học dân gian cũng phát triển phong phú.
Hoạt động nhóm
*Em hãy tìm hiểu và cho biết: Vì sao chữ cái La-tinh ghi âm tiếng Việt trở thành chữ Quốc ngữ của nước ta cho đến ngày nay?
*Trả lời: Chữ cái La-tinh ghi âm tiếng Việt trở thành chữ Quốc ngữ của nước ta cho đến ngày nay vì: loại chữ này có nhiều ưu điểm, như: + Số lượng các chữ cái ít nhưng có khả năng ghép chữ linh hoạt, tiện lợi, khoa học. + Dễ đọc, dễ nhớ, dễ ghi chép,… nên có khả năng phổ biến trên diện rộng. + Giúp người Việt dễ dàng tiếp cận với các thành tựu văn minh khác của thế giới (do: chữ La-tinh là nền tảng cho hơn 200 ngôn ngữ và chữ viết hiện nay).
Khoa học, nghệ thuật
- Khoa học: + Sử học: có những công trình tiêu biểu như: Phủ biên tạp lục (Lê Quý Đôn), Ô Châu cận lục (Dương Văn An), Thiên Nam ngữ lục (khuyết danh)... + Địa lí: có bộ sách Thiên Nam tứ chí lộ đồ thư của Đỗ Bá. + Khoa học quân sự: có tác phẩm Hổ trướng khu cơ của Đào Duy Từ. - Nghệ thuật: + Nghệ thuật điêu khắc chuyên nghiệp, tinh tế, phong phú. + Nghệ thuật biểu diễn: hát chèo thịnh hành Đàng Ngoài; hát tuồng phổ biến ở Đàng Trong…
Hình ảnh minh họa
Ảnh
Ảnh
6.8 Tượng Phật Bà Quan Âm nghìn mắt nghìn tay ở chùa Bút Tháp
6.9 Hát tuồng Quang Nam
BÀI TẬP
BT1
Bài tập trắc nghiệm
Từ thế kỉ XVI đến XVIII, tôn giáo nào từng bước suy thoái khi tôn ti trật tự phong kiến không còn được tôn trọng như trước?
Nho giáo
Đạo giáo
Phật giáo.
Thiên chúa giáo
BT2
Bài tập trắc nghiệm
Trong các thế kỉ XVI - XVIII, Xung đột kéo dài gây ra tình trạng gì?
Sản nông nghiệp sa sút nghiêm trọng
Tình trạng biến ruộng công thành ruộng tư ngày càng phổ biến
Vua quan không quan tâm đến ruộng đất
Cả ba đáp án trên đều đúng
BT3
Bài tập trắc nghiệm
Việc giao lưu, buôn bán với nước ngoài được đẩy mạnh đã tạo ra thuận lợi gì?
Phát triển nông nghiệp
Hình thành nên những trung tâm mua bán sầm uất.
Tạo cơ hội truyền bá văn hóa phương Tây
BT4
Bài tập trắc nghiệm
Nghệ thuật biểu diễn nào phát triển ở Đàng Ngoài trong giai đoạn thế kỉ XVI đến thế kỉ XVIII?
Hát chèo
Hát tuồng
Hí kịch
Đáp án khác
BT5
Bài tập trắc nghiệm
Đâu là đô thị hưng khởi ở Đàng ngoài do sự phát triển của thương mại?
Bến Nghé - Sài Gòn
Hội An (Quảng Nam)
Thanh Hà (Thừa Thiên Huế)
Kẻ Chợ (Thăng Long)