BÀI 10. LIÊN XÔ VÀ CÁC NƯỚC ĐÔNG ÂU TỪ NĂM 1945 ĐẾN NĂM 1991
Trang bìa
Trang bìa
Ảnh
BÀI 10. LIÊN XÔ VÀ CÁC NƯỚC ĐÔNG ÂU TỪ NĂM 1945 ĐẾN NĂM 1991
Mục tiêu bài học
Mục tiêu bài học
Ảnh
Mục tiêu:
Trình bày được tình hình chính trị, kinh tế, xã hội, văn hóa của Liên Xô và Đông ÂU từ năm 1945 đến năm 1991. Giải thích được sự sụp đổ của chế độ xã hội chủ nghĩa ở Liên Xô và Đông Âu.
Mở đầu
Mở đầu
Ảnh
Mở đầu
Trong thời kì Chiến tranh lạnh bao trùm lên cả thế giới, Liên Xô và các nước Đông Âu đã phát triển như thế nào về chính trị, kinh tế, xã hội, văn hoá? Sự sụp đổ của cả hệ thống vào năm 1991 liệu có phải là hệ quả của quá trình phát triển đó?
Kiến thức mới
1. Tình hình Liên Xô từ năm 1945 đến nửa đầu thập niên 80
Ảnh
1. Tình hình Liên Xô từ năm 1945 đến nửa đầu thập niên 80:
Tình hình chính trị: + Sau Chiến tranh thế giới thứ hai, Liên Xô tiến hành bầu cử Xô viết các cấp, thực hiện các biện pháp nhằm củng cố, tăng cường vai trò lãnh đạo toàn diện của Đảng Cộng sản, phát triển nền dân chủ xã hội chủ nghĩa. Bộ máy nhà nước trung ương về cơ bản đến năm 1991 bao gồm: các Xô viết đại biểu nhan dân (cơ quan lập pháp); Hội đồng bộ trưởng (cơ quan hành pháp); Tòa án và trọng tài, viện kiểm sát (cơ quan tư pháp). Ngoài ra, còn có các tổ chức chính trị xã hội đại diện cho các tầng lớp nhân dân như Công đoàn, Đoàn thanh niên,...
Câu hỏi
Ảnh
Câu hỏi: Hãy vẽ sơ đồ tư duy thể hiện những nét chính về tình hình chính trị, kinh tế, xã hội, văn hoá của Liên Xô từ năm 1945 đến năm 1991. Dựa vào tư liệu 10.1 và 10.2, hãy nêu nhận xét về sự phát triển của công nghiệp ở Liên Xô. Liên Xô đã sụp đổ như thế nào? Hãy giải thích lí do của sự sụp đổ đó?
Ảnh
- Trả lời 1
Ảnh
Trả lời: – Với kế hoạch 5 năm khôi phục kinh tế (1946 – 1950), sản lượng công nghiệp đã tăng 73% sản lượng nông nghiệp đạt mức chiến tranh, khiến Liên Xô trở thành cường quốc công nghiệp đứng thứ hai thế giới (sau Mĩ), chiếm khoảng 20% tổng sản lượng công nghiệp toàn thế giới; đi đầu trong nhiều ngành công nghiệp quan trọng. Sự sụp đổ của Liên Xô: - Duy trì quá lâu đường lối quản lý hành chính tập trung quan liêu, bao cấp, mệnh lệnh, đóng cửa trên cả phương diện đối nội và đối ngoại nên không phát huy được tính năng động của nền kinh tế - xã hội, làm mất dân chủ cả trong và ngoài Đảng. - Nội bộ chính quyền của Đảng Cộng sản ở Liên Xô có nhiều bất đồng, không thống nhất về đường lối, chủ trương và chính sách, gây nên mất đoàn kết nội bộ. Một số người lãnh đạo cấp cao còn bị dao động về lập trường tư tưởng, “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa”, phản bội Đảng và nhân dân.
- Trả lời 2
Ảnh
Trả lời: - Đường lối phát triển kinh tế - xã hội có nhiều điểm không hợp lý, quá chủ quan, nóng vội, duy ý chí trong việc xác định vấn đề sở hữu, các bước đi, giải pháp trong việc xây dựng chủ nghĩa xã hội. - Không phát triển nền kinh tế hàng hóa – tiền tệ, kinh tế thị trường - Không nắm bắt được và không biết áp dụng những thành tựu hiện đại của khoa học kỹ thuật và công nghệ vào sản xuất, dẫn tới tình trạng mất cân đối giữa các ngành kinh tế kéo dài quá lâu. - Những vấn đề dân tộc chậm được giải quyết hoặc chỉ được giải quyết theo lối tư duy cũ khiến cho những vấn đề này ngày càng trở nên bức xúc, dần dần trở thành một trong những nguyên nhân thúc đẩy sự suy thoái và sụp đổ của chế độ chủ nghĩa xã hội ở Liên Xô - Do sức ép của việc phải chạy đua vũ trang và luôn bị chống phá bởi các âm mưu, chiến lược của các thế lực thù địch trong và ngoài nên chế độ chủ nghĩa xã hội Liên Xô dễ dàng bị đẩy vào tình thế nào không giải quyết hay cải cách sẽ trở nên khủng hoảng, sụp đổ.
Em có biết
Ảnh
a. Tình hình kinh tế
Ảnh
a. Tình hình kinh tế: + Bước ra khỏi chiến tranh, đất nước bị tàn phá nặng nề. Tổng số thiệt hại vật chất lên đến 2.600 tỉ rúp, tương đương 30% tài sản quốc gia và công sức lao động suốt 7 năm của cả nước. Với kế hoặc 5 năm lần thứ 4 (1946 - 1950), Liên Xô đã cơ bản hoàn thành công cuộc tái thiết đất nước. + Từ giữa thạp niên 50 đến nửa thập niên sau 70, nền kinh tế liên xô tăng trưởng khá đều đặn với tốc độ cao. Liên Xô đã đạt được nhiều thành tựu vượt bậc, khôi phục vị thế cường cuốc công nghiệp thứ hai trên thế giới và luôn giữ vị trí đó cho đến giữa thập nên 80.
Hình 10.1
Ảnh
Hình 10.2
Ảnh
Hình 10.3
Ảnh
b. Tình hình xã hội, văn hóa
Ảnh
b. Tình hình xã hội, văn hóa: + Từ giữa thập kỉ 50, Nhà nước Liên Xô bắt đầu đầu tư nhiều hơn vào công nghiệp nhẹ. Nhờ vậy, mức sóng của người dân từ cuối thập nhiên 50 được cải thiện dần. Nguồn lợi do xuất khẩu dầu lửa và giữ thập niên 70 mang lại đã góp phần nâng cao phúc lợi của người dân. + Liên xô đã thành công khi xây dựng được một hệ thống phúc lợi xã hội, y tế. Người dân đều có việc làm, thu nhập ổn định. Hệ thống giáo dục quốc dân phát triển, người dân có trình độ văn hóa cao. Đội ngũ tri thức, các nhà khoa học cùng với hệ thống các trường đại học, viện nghiên cứu được nhà nước ưu tiên đầu tư phát triển.
Hình 10.4
Ảnh
Ảnh
Hình 10.5
Ảnh
Hình 10.6
Ảnh
Ảnh
Em có biết
Ảnh
2. Chế độ xã hội chủ nghĩa khủng hoảng, tan rã ở Liên Xô (nửa sau thập niên 80 đến năm 1991)
Ảnh
2. Chế độ xã hội chủ nghĩa khủng hoảng, tan rã ở Liên Xô (nửa sau thập niên 80 đến năm 1991):
- Vào thập niên 80, nền kinh tế Liên Xô bắt đầu gặp khó khăn, phải lệ thuộc nhiều vào dầu mỏ. Chính sách phát triển kinh tế không đồng bộ, tập trung cho công nghiệp nặng đã dẫn đến công nghiệp nhẹ không sản xuất đủ hàng tiêu dung cho người dân. - Vào cuối thập kỉ 80 của thế kỉ XX, giá dầu trên thì trường thế giới sụt giảm mạnh, đẩy nền kinh tế Liên Xô rơi vào khủng hoảng. Nợ nước ngoài gia tăng, đời sống nhân dân gặp khó khăn, xã hội bất ổn. Tình trạng tham nhũng, hối lộ, thiếu dân chủ, vi phạp pháp chế có điều kiện bùng phát đẩy Liên Xô vào tình trạng khủng hoản toàn diện.
- - Tiếp (Chế độ xã hội chủ nghĩa khủng hoảng, tan rã ở Liên Xô (nửa sau thập niên 80 đến năm 1991))
Ảnh
b. Chế độ xã hội chủ nghĩa khủng hoảng, tan rã ở Liên Xô (nửa sau thập niên 80 đến năm 1991):
- Năm 1985, M. Goóc-ba-chốp (M. Gorbachev) nắm quyền lãnh đạo Đảng, thực hiện cải tổ toàn diện về kinh tế và chính trị ở Liên Xô. Năm 1990, ông trở thành Tổng thốnddaaufaauf tiên của Liên Xô. Tuy nhiên, công cuộc cải tổ thất bại đã đẩy Liên Xô rơi vào tình trạng khủng hoảng, rối loạn. - Tháng 8 - 1991 một số lãnh đạo Đảng và Nhà nước Liên Xô làm đảo chính để lật đổ M. Goóc-ba-chốp nhưng thất bại và dẫn đến những hậu quả nghiêm trọng: Đảng Cộng sản Liên Xô bị đình chỉ hoạt động; ngày 21 - 12 - 1991, đại diện 11 nước cộng hòa trong Liên bang Xô viết đã kí Hiệp định về giải tán Liên bang Xô viết.
Hình 10.7
Ảnh
Hình 10.8
Ảnh
3.Tình hình các nước Đông Âu từ năm 1945 đến năm 1991
Ảnh
3.Tình hình các nước Đông Âu từ năm 1945 đến năm 1991:
- Vào thập niên 80, nền kinh tế Liên Xô bắt đầu gặp khó khăn, phải lệ thuộc nhiều vào dầu mỏ. Chính sách phát triển kinh tế không đồng bộ, tập trung cho công nghiệp nặng đã dẫn đến công nghiệp nhẹ không sản xuất đủ hàng tiêu dung cho người dân. - Vào cuối thập kỉ 80 của thế kỉ XX, giá dầu trên thì trường thế giới sụt giảm mạnh, đẩy nền kinh tế Liên Xô rơi vào khủng hoảng. Nợ nước ngoài gia tăng, đời sống nhân dân gặp khó khăn, xã hội bất ổn. Tình trạng tham nhũng, hối lộ, thiếu dân chủ, vi phạp pháp chế có điều kiện bùng phát đẩy Liên Xô vào tình trạng khủng hoản toàn diện.
Câu hỏi
Ảnh
Câu hỏi: Hãy nêu những nét chính về tình hình các nước Đông Âu từ năm 1945 đến năm 1991. Vì sao các nước Đông Âu tan rã?
Trả lời: – Từ năm 1945 – 1949, các nhà nước dân chủ nhân dân Đông Âu hoàn thành một số nhiệm vụ quan trọng: Xây dựng bộ máy nhà nước mới, tiến hành cải cách ruộng đất, quốc hữu hoá tài sản của tư bản nước ngoài, ban hành các quyền tự do dân chủ, cải thiện đời sống nhân dân. Chính quyền nhân dân được củng cố, vai trò lãnh đạo của Đảng cộng sản ngày càng được khẳng định. – Công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội Trong những năm 1950 – 1975, các nước Đông Âu đã thực hiện nhiều kế hoạch 5 năm nhằm xây dựng cơ sở vật chất – kĩ thuật của chủ nghĩa xã hội và đạt được nhiều thành tựu to lớn. Từ chỗ là những nước nghèo, các nước Đông Âu đã trở thành những quốc gia công – nông nghiệp. Sản lượng công nghiệp tăng lên gấp hàng chục lần, nông nghiệp phát triển nhanh chóng, trình độ khoa học – kĩ thuật được nâng lên rõ rệt.
Trả lời
Ảnh
Trả lời: – Cuối năm 1988, khủng hoảng kinh tế - xã hội ở các nước Đông Âu lên đến đỉnh cao – Năm 1989, Chế độ xã hội chủ nghĩa sụp đổ ở hầu hết các nước Đông Âu – Ngày 1/7/1991, Tổ chức hiệp ước Vác-sa-va tuyên bố giải thể Nguyên nhân tan rã: – Đường lối lãnh đạo mang tính chủ quan, duy ý chí, cơ chế tập trung quan liêu bao cấp, thiếu dân chủ - công bằng => đời sống nhân dân không cải thiện => tăng sự bất mãn – Không bước kịp phát triển của khoa học – kĩ thuật tiên tiến – Tiến hành cải tổ gặp phải sai lầm nhiều mặt, sai lầm khi thực hiện chế độ đa nguyên đa đảng – Sự chống phá của thế lực thù địch trong và ngoài nước.
a. Tình hình chính trị
Ảnh
a. Tình hình chính trị: + Năm 1944 - 1945, Hồng quân Liên Xô truy kích quân phát xít Đức đến tận Béc-lin, hỗ trợ lực lượng chống phát xít ở các nước Đông Âu khởi nghĩa vũ trang giành chính quyền và thành lập nhà nước dân chủ nhân dân. + Riêng nước Đức, theo thỏa thuận của Hiệp ước Pốt-xđam (Potsdam) đặt dưới sự kiểm soát của các nước Đồng minh. Năm 1949, nước Đức bị chia làm hai: các khu vực do Mỹ, Anh, Pháp quản lí nhập lại thành Cộng hòa Liên Bang Đức (Tây Đức), vùng do Liên Xô quản lí nhập thành Cộng hòa Liên bang Đức (Tây Đức), vùng do Liên Xô quản lí trở thành Cộng hòa Dân chủ Đức (Đông Đức).
Hình 10.9
Ảnh
Hình 10.10
Ảnh
Ảnh
b. Tình hình kinh tế
Ảnh
b. Tình hình kinh tế: + Tron giai đoạn đầu xây dựng đất nước (1945 - 1950), nhà nước tiến hành nông trang hóa ruộng đất, quốc hữu hóa các xí nghiệp, nhà máy lớn của tư bản trong và ngoài nước, ban hành các quyền tự do dân chủ, bình đẳng trong xã hội và đưa ra những chính sách hỗ trợ đời sống cho nhân dân sau chiến tranh. + Từ năm 1950 đến năm 1975, nhiều kế hoặc 5 năm đã được triển khai nhằm xây dựng cơ sở vật chất cho chủ nghĩa xã hội. Với sự giúp có hiệu quả của Liên Xô thông qua tổ chức Hội đồng tương trợ kinh tế (SEV) và sự nổ lực của nhân dân, các nước Đông Âu đã giành được nhiều thành tựu, tăng trưởng khá nhanh.
Em có biết
Ảnh
c. Tình hình xã hội, văn hóa
Ảnh
c. Tình hình xã hội, văn hóa: + Sự phát triển của nền kinh tế xx hội chủ nghĩa đã dẫn đến những biến đổi cơ bản trong cơ cấu xã hội ở các nước Đông Âu: Gia cấp bóc lột từng bước bị xóa bỏ, lực lượng chính trong xã hội là công nhân và nông dân. Trên cơ sở kinh tế phát triển, đời sống vật chất, tinh thần của nhân dân các nước Đông Âu được cải thiện và nâng cao, nhiều nước có hệ thống y tế miễn phí. + Giáo dục phát triển, tầng lớp trí thức ngày càng nhiều và có vai trò quan trọng trong xây dựng chính quyền và xây dựng nền văn hóa xã hội chủ nghĩa.
d. Chế độ xã hội chủ nghĩa khủng hoảng, tan rã ở Đông Âu (nửa sau thập niên 80 đến năm 1991)
Ảnh
d. Chế độ xã hội chủ nghĩa khủng hoảng, tan rã ở Đông Âu (nửa sau thập niên 80 đến năm 1991): - Tới cuối năm 1988, khủng hoảng kinh tế - xã hội ở các nước Đông Âu lên đến đỉnh cao. Nhân dân các nước Ba Lan, Hung-ga-ri, Tiệp Khắc,...biểu tình đòi cải cách kinh tế, đa nguyên về chính trị, tổng tuyển cử tự do. Năm 1989, Bức tường Béc-lin sụp đổ, nước Đức thống nhất. Chế độ xã hội chủ nghĩa sụp đổ ở hầu hết các nước Đông Âu. Ngày 28 - 6 - 1991, Hội đồng tương trợ kinh tế tuyên bố giải tán. Ngày 1 - 7 - 1991, tổ chức hiệp ước Vác-sa-va tuyên bố giải thế.
Hình 10.11
Ảnh
Luyện tập
Luyện tập 1
Ảnh
Câu hỏi 1:
- Hãy hoàn thành bảng tóm tắt tình hình Liên Xô và các nước Đông Âu theo nội dung dưới đây.
Ảnh
Luyện tập 2
Ảnh
Câu hỏi 2:
- Hãy giải thích lí do sụp đổ của Liên Bang Xô viết và các nước Đông Âu theo mẫu sơ đồ tư duy bên cạnh.
Ảnh
Vận dụng
Vận dụng
Ảnh
Vận dụng
Sưu tầm bản đồ châu Âu hiện tại, dựa vào thông tin trong bài và lược đồ 10.8, hãy nêu sự khác biệt cơ bản của lược đồ các nước thuộc SNG (1991) và hiện tại.
Cảm ơn
Cảm ơn
Ảnh