Công ty Cổ phần Mạng giáo dục Bạch Kim - 27 Huỳnh Thúc Kháng, Đống Đa, Hà Nội
Trang bìa
Trang bìa:
I. MỘT SỐ PHÉP CHIẾU HÌNH BẢN ĐỒ
Một số phép chiếu hình bản đồ:
I. Mét sè phÐp chiÕu h×nh b¶n ®å Em h·y tr×nh bµy kh¸i niÖm b¶n ®å? B¶n ®å lµ h×nh ¶nh thu nhá mét phÇn hay toµn bé bÒ mÆt Tr¸i §Êt lªn mÆt ph¼ng, trªn c¬ së to¸n häc nhÊt ®Þnh nh»m thÓ hiÖn c¸c hiÖn t­îng ®Þa lÝ vµ mèi quan hÖ gi÷a chóng; th«ng qua kh¸i qu¸t ho¸ néi dung vµ ®­îc tr×nh bµy b»ng hÖ thèng kÝ hiÖu b¶n ®å. PhÐp chiÕu h×nh b¶n ®å lµ g×? PhÐp chiÕu h×nh b¶n ®å lµ c¸ch biÓu thÞ mÆt cong cña Tr¸i ®Êt lªn mét mÆt ph¼ng, ®Ó mçi ®iÓm trªn mÆt cong t­¬ng øng víi mét ®iÓm trªn mÆt ph¼ng. Quan sát bản đồ:
H·y quan s¸t c¸c b¶n ®å sau: Quan sát bản đồ:
Trả lời VÜ tuyÕn lµ c¸c ®­êng trßn ®ång t©m, cßn kinh tuyÕn lµ nh÷ng ®o¹n th¼ng ®ång quy ë Cùc. HÖ thèng kinh, vÜ tuyÕn ®an xen víi nhau gièng h×nh nan qu¹t. HÖ thèng kinh, vÜ tuyÕn lµ c¸c ®­êng th¼ng song song vµ vu«ng gãc víi nhau. Sự khác nhau của các bản đồ:
Tại sao có sự khác nhau như vậy Do bÒ mÆt Tr¸i §Êt cong nªn khi thÓ hiÖn lªn mÆt ph¼ng, c¸c khu vùc kh¸c nhau thÓ hiÖn trªn b¶n ®å kh«ng nh­ nhau. V× vËy, tuú tõng yªu cÇu sö dông, tõng vïng cÇn thÓ hiÖn trªn b¶n ®å, ng­êi ta dïng c¸c phÐp chiÕu kh¸c nhau. Ví dụ:
VÍ DỤ Sö dông phÐp chiÕu ph­¬ng vÞ Sö dông phÐp chiÕu h×nh nãn Sö dông phÐp chiÕu h×nh trô 1. Phép chiếu phương vị:
1. PhÐp chiÕu ph­¬ng vÞ PhÐp chiÕu ph­¬ng vÞ lµ g×? PhÐp chiÕu ph­¬ng vÞ lµ ph­¬ng ph¸p thÓ hiÖn m¹ng l­íi kinh, vÜ tuyÕn cña §Þa CÇu lªn mÆt ph¼ng. Theo phÐp chiÕu nµy, mÆt chiÕu lµ mét mÆt ph¼ng tiÕp xóc víi mét ®iÓm cña §Þa CÇu. Tuú theo vÞ trÝ tiÕp xóc cña mÆt chiÕu so víi trôc cña §Þa CÇu sÏ cã c¸c phÐp chiÕu ph­¬ng vÞ kh¸c nhau. Đứng Ngang Nghiêng a) Phép chiếu phương vị:
a) PhÐp chiÕu ph­¬ng vÞ ®øng Theo phép chiếu này, mặt chiếu ở vị chí thế nào? Theo phÐp chiÕu nµy, mÆt chiÕu tiÕp xóc §Þa CÇu ë Cùc, trôc §Þa CÇu vu«ng gãc víi mÆt chiÕu. Phép chiếu phương vị:
M¹ng l­íi kinh, vÜ tuyÕn cña phÐp chiÕu nµy cã ®Æc ®iÓm g×? Víi nguån chiÕu tõ t©m §Þa CÇu, c¸c kinh tuyÕn lµ nh÷ng ®o¹n th¼ng ®ång quy ë cùc, c¸c vÜ tuyÕn lµ nh÷ng vßng trßn ®ång t©m ë cùc. Cµng xa cùc kho¶ng c¸ch gi÷a c¸c vÜ tuyÕn cµng d·n xa. Phép chiếu phương vị:
Dùa vµo c¸c h×nh vÏ trªn, cho biÕt khu vùc nµo cña b¶n ®å t­¬ng ®èi chÝnh x¸c, khu vùc nµo kÐm chÝnh x¸c? PhÐp chiÕu nµy t­¬ng ®èi chÝnh x¸c ë khu vùc trung t©m b¶n ®å, cµng xa trung t©m cµng kÐm chÝnh x¸c. Ứng dụng của phép chiếu phương vị:
Ứng dụng của phép chiếu phương vị là gì? Dïng ®Ó vÏ b¶n ®å khu vùc quanh cùc. B¶n ®å Nam Cùc B¶n ®å B¾c Cùc b) Phép chiếu phương vị ngang:
b) PhÐp chiÕu ph­¬ng vÞ ngang Theo phép chiếu này, mặt chiếu ở vị trí như thế nào? Theo phÐp chiÕu nµy, mÆt chiÕu tiÕp xóc víi mÆt §Þa CÇu ë XÝch ®¹o vµ song song víi trôc §Þa CÇu. Phép chiếu phương vị:
M¹ng l­íi kinh, vÜ tuyÕn cña phÐp chiÕu nµy cã ®Æc ®iÓm g×? Víi nguån chiÕu ë ®iÓm T vµ mÆt chiÕu tiÕp xóc ë ®iÓm §, phÐp chiÕu ph­¬ng vÞ ngang chØ cã XÝch ®¹o lµ ®­êng th¼ng, c¸c vÜ tuyÕn cßn l¹i lµ nh÷ng cung ®èi xøng nhau qua XÝch ®¹o víi ®é d·n c¸ch t¨ng dÇn. Kinh tuyÕn gi÷a lµ ®­êng th¼ng, c¸c kinh tuyÕn kh¸c lµ ®­êng cong ®èi xøng qua kinh tuyÕn gi÷a víi ®é d·n c¸ch còng t¨ng dÇn. Dùa vµo c¸c h×nh vÏ trªn, cho biÕt khu vùc nµo cña b¶n ®å t­¬ng ®èi chÝnh x¸c? Møc ®é chÝnh x¸c chÝnh x¸c cña c¸c khu vùc trªn b¶n ®å thay ®æi nh­ thÕ nµo? PhÐp chiÕu nµy t­¬ng ®èi chÝnh x¸c ë khu vùc tiÕp xóc, cµng xa khu vùc nµy cµng kÐm chÝnh x¸c. Nã gi÷ ®­îc h×nh d¹ng. Ứng dụng Dïng ®Ó vÏ b¶n ®å b¸n cÇu §«ng vµ b¸n cÇu T©y. Bán cầu Đông:
B¶n ®å b¸n cÇu §«ng Bán cầu Tây:
B¶n ®å b¸n cÇu T©y Sự khác nhau, giống nhau:
H·y cho biÕt: sù gièng vµ kh¸c nhau c¨n b¶n cña phÐp chiÕu ph­¬ng vÞ ®øng vµ phÐp chiÕu ph­¬ng vÞ ngang? §Òu lµ phÐp chiÕu ph­¬ng vÞ. T­¬ng ®èi chÝnh x¸c ë khu vùc tiÕp xóc gi÷a mÆt chiÕu vµ mÆt §Þa CÇu, cµng ra xa møc ®é chÝnh x¸c cµng gi¶m. Phương vị đứng Phương vị ngang Mặt chiếu tiếp xúc Địa Cầu ở Cực, trục Địa Cầu tiếp xúc với mặt chiếu. Mặt chiếu tiếp xúc Địa Cầu ở Xích đạo, và song song với trục Địa Cầu Dùng để vẽ BĐ Cực Dùng để vẽ BĐ bán cầu c) Phép chiếu phương vị ngang:
c) PhÐp chiÕu ph­¬ng vÞ nghiªng Theo phÐp chiÕu nµy, mÆt chiÕu ë vÞ trÝ nh­ thÕ nµo? Theo phÐp chiÕu nµy, mÆt chiÕu cã thÓ tiÕp xóc víi bÊt k× ®iÓm nµo trªn bÒ mÆt §Þa CÇu, trõ Cùc vµ XÝch ®¹o. Phép chiếu phương vị ngang:
Em h·y cho biÕt khu vùc nµo cña b¶n ®å t­¬ng ®èi chÝnh x¸c? Møc ®é chÝnh x¸c cña c¸c khu vùc trªn b¶n ®å thay ®æi nh­ thÕ nµo? PhÐp chiÕu nµy t­¬ng ®èi chÝnh x¸c ë khu vùc tiÕp xóc, cµng xa khu vùc nµy cµng kÐm chÝnh x¸c. Dïng ®Ó vÏ b¶n ®å c¸c khu vùc ë nh÷ng vÜ tuyÕn trung b×nh. Kết luận:
Qua bµi häc, em rót ra kÕt luËn g× vÒ phÐp chiÕu ph­¬ng vÞ? KẾT LUẬN - ë PCPV, mÆt chiÕu lu«n tiÕp xóc víi mét ®iÓm trªn bÒ mÆt §Þa CÇu. - Khu vùc t­¬ng ®èi chÝnh x¸c lµ khu vùc tiÕp xóc gi÷a mÆt chiÕu víi bÒ mÆt §Þa CÇu, cµng xa khu vùc nµy cµng kÐm chÝnh x¸c. - Dïng ®Ó vÏ b¶n ®å Cùc, b¸n cÇu, hoÆc mét khu vùc nµo (t©m cña khu vùc ®ã lµ n¬i tiÕp xóc). - PhÐp chiÕu nµy kh«ng dïng ®Ó vÏ b¶n ®å ThÕ giíi. 2. Phép chiếu hình nón:
2. PhÐp chiÕu h×nh nãn Em h·y nªu kh¸i niÖm phÐp chiÕu h×nh nãn? PhÐp chiÕu h×nh nãn lµ c¸ch thÓ hiÖn m¹ng l­íi kinh, vÜ tuyÕn cña §Þa CÇu lªn mÆt h×nh nãn, sau ®ã triÓn khai mÆt chiÕu h×nh nãn ra thµnh mÆt ph¼ng. Sự khác nhau:
Sự khác nhau cơ bản về mặt chiếu và vị trí tiếp xúc giữa phép chiếu phương vị và phép chiếu hình nón là gì? MÆt chiÕu cña PCPV lµ mÆt ph¼ng, tiÕp xóc víi §Þa CÇu chØ ë mét ®iÓm. MÆt chiÕu cña PCHN lµ mÆt nãn, tiÕp xóc víi §Þa CÇu thµnh mét vßng trßn. Phân loại hình nón:
PhÐp chiÕu h×nh nãn cã mÊy lo¹i. Sù ph©n lo¹i ®ã dùa trªn c¬ së nµo? PhÐp chiÕu h×nh nãn ®­îc chia lµm ba lo¹i, tuú thuéc vµo vÞ trÝ cña h×nh nãn so víi §Þa CÇu. Phép chiếu hình nón:
PhÐp chiÕu h×nh nãn ®øng lµ phÐp chiÕu mµ trôc cña h×nh nãn trïng víi trôc quay cña §Þa CÇu. Dùa vµ 2 h×nh trªn em h·y cho biÕt: - VÜ tuyÕn nµo tiÕp xóc vµ vÜ tuyÕn nµo kh«ng tiÕp xóc víi h×nh nãn khi thÓ hiÖn trªn mÆt chiÕu? - VÜ tuyÕn nµo chÝnh x¸c, vÜ tuyÕn nµo kh«ng chÝnh x¸c? Phép chiếu hình nón:
PhÐp chiÕu h×nh nãn ngang lµ phÐp chiÕu mµ trôc h×nh nãn trïng víi ®­êng kÝnh cña XÝch ®¹o vµ vu«ng gãc trôc quay cña §Þa CÇu. PhÐp chiÕu h×nh nãn nghiªng lµ phÐp chiÕu mµ trôc h×nh nãn ®i qua t©m cña §Þa CÇu nh­ng kh«ng trïng víi trôc §Þa CÇu còng kh«ng trïng víi ®­êng kÝnh cña XÝch ®¹o. Phép chiếu hình nón:
Khi triÓn khai h×nh nãn ra mÆt ph¼ng, l­íi chiÕu cã h×nh d¹ng nh­ thÕ nµo? Khi triÓn khai h×nh nãn ra mÆt ph¼ng, l­íi chiÕu cã d¹ng h×nh qu¹t, c¸c kinh tuyÕn lµ nh÷ng ®o¹n th¼ng ®ång quy ë cùc, vÜ tuyÕn lµ nh÷ng cung trßn ®ång t©m. ChØ cã vÜ tuyÕn tiÕp xóc gi÷a §Þa CÇu vµ mÆt nãn lµ chÝnh x¸c, cßn c¸c vÜ tuyÕn kh¸c ®Òu dµi ra, nªn phÐp chiÕu nµy kh«ng ®¶m b¶o ®­îc h×nh d¹ng vµ diÖn tÝch. Ứng dụng:
øng dông cña phÐp chiÕu h×nh nãn: dïng ®Ó vÏ b¶n ®å ë c¸c vïng ®Êt thuéc vÜ ®é trung b×nh (khu vùc «n ®íi) vµ kÐo dµi theo vÜ tuyÕn nh­ B¶n ®å hµnh chÝnh ch©u ¢u Bản đồ Liên bang Nga 3. Phép chiếu hình trụ:
Em h·y nªu kh¸i niÖm phÐp chiÕu h×nh trô? PhÐp chiÕu h×nh trô lµ c¸ch thÓ hiÖn l­íi kinh, vÜ tuyÕn cña §Þa CÇu lªn mÆt chiÕu lµ h×nh trô, sau ®ã triÓn khai mÆt trô ra mÆt ph¼ng. 3. PhÐp chiÕu h×nh trô Phép chiếu hình trụ:
PhÐp chiÕu h×nh trô cã mÊy lo¹i. Sù ph©n lo¹i ®ã dùa trªn c¬ së nµo? PhÐp chiÕu h×nh trô ®­îc chia lµm ba lo¹i, tuú thuéc vµo vÞ trÝ cña h×nh trô so víi §Þa CÇu. Trôc cña h×nh trô trïng víi trôc quay cña §Þa CÇu. Trôc cña h×nh trô trïng víi ®­êng kÝnh cña XÝch ®¹o vµ vu«ng gãc trôc quay cña §Þa CÇu. Trôc cña h×nh trô ®i qua t©m cña §Þa CÇu nh­ng kh«ng trïng víi trôc cña §Þa CÇu vµ còng kh«ng trïng víi ®­êng kÝnh cña XÝch ®¹o. Phép chiếu hình trụ đứng:
PhÐp chiÕu h×nh trô ®øng Trong phÐp chiÕu h×nh trô ®øng, mÆt chiÕu lµ mét h×nh trô bao quanh qu¶ §Þa CÇu. Vßng trßn tiÕp xóc gi÷a §Þa CÇu vµ h×nh trô lµ vßng XÝch ®¹o. Dùa vµ 2 h×nh trªn em h·y cho biÕt: VÜ tuyÕn nµo tiÕp xóc vµ vÜ tuyÕn nµo kh«ng tiÕp xóc víi h×nh trô khi thÓ hiÖn trªn mÆt chiÕu? - HÖ thèng kinh, vÜ tuyÕn cã d¹ng g×? - VÜ tuyÕn nµo chÝnh x¸c, vÜ tuyÕn nµo kh«ng chÝnh x¸c? Kết luận:
Kết luận Trong phÐp chiÕu h×nh trô ®øng: MÆt chiÕu lµ mét h×nh trô bao quanh qu¶ §Þa CÇu. Vßng trßn tiÕp xóc gi÷a §Þa CÇu vµ h×nh trô lµ vßng XÝch ®¹o. XÝch ®¹o lµ vÜ tuyÕn gi÷ ®­îc ®é dµi, cßn c¸c vÜ tuyÕn kh¸c ®Òu bÞ d·n c¶ vÒ kho¶ng c¸ch vµ ®é dµi, c¸c vÜ tuyÕn gÇn ë gÇn XÝch ®¹o d·n Ýt, cµng xa XÝch ®¹o d·n cµng nhiÒu. C¸c kinh, vÜ tuyÕn ®Òu lµ nh÷ng ®­êng th¼ng song song vµ vu«ng gãc víi nhau. B¶n ®å nµy chØ chÝnh x¸c ë XÝch ®¹o, cµng xa XÝch ®¹o cµng kÐm chÝnh x¸c. øng dông: Dïng ®Ó vÏ b¶n ®å ë c¸c khu vùc gÇn XÝch ®¹o, hoÆc b¶n ®å ThÕ giíi. II. PHÂN LOẠI BẢN ĐỒ
Phân loại bản đồ:
II. PHÂN LOẠI BẢN ĐỒ Em h·y cho biÕt, sù ph©n chia b¶n ®å thµnh c¸c nhãm dùa trªn c¬ së nµo? B¶n ®å cã thÓ ®­îc ph©n chia thµnh c¸c nhãm chÝnh dùa theo tØ lÖ, theo néi dung, theo môc ®Ých sö dông, theo l·nh thæ... Trong tõng nhãm chÝnh l¹i chia ra c¸c nhãm nhá víi tõng lo¹i b¶n ®å kh¸c nhau. - Theo tØ lÖ b¶n ®å ®­îc chia thµnh ba nhãm: B¶n ®å tØ lÖ lín, trªn 1 : 200.000 B¶n ®å tØ lÖ trung b×nh, tõ 1 : 200.000 ®Õn 1 : 1.000.000 B¶n ®å tØ lÖ nhá, nhá h¬n 1 : 1.000.000 Phân loại bản dồ:
- Theo néi dung, b¶n ®å ®­îc chia thµnh b¶n ®å ®Þa lÝ chung vµ b¶n ®å chuyªn ®Ò. - Theo môc ®Ých sö dông, b¶n ®å ®­îc chia thµnh: b¶n ®å tra cøu, b¶n ®å gi¸o khoa, qu©n sù, hµng h¶i... Trong ®ã, b¶n ®å gi¸o khoa l¹i chia thµnh: tËp b¶n ®å ®Þa lÝ (Atlat §Þa lÝ), b¶n ®å treo t­êng, b¶n ®å trèng... - Theo l·nh thæ, b¶n ®å ®­îc chia thµnh: b¶n ®å thÕ giíi, b¶n ®å b¸n cÇu, b¶n ®å c¸c ch©u, c¸c ®¹i d­¬ng... III. DẶN DÒ
1. Hướng dẫn về nhà:
- Học hiểu phần trọng tâm của bài - Trả lời các câu hỏi SGK - Đọc thêm các phần có thể - Chuẩn bị bài sau: BÀI 2 - MỘT SỐ PHƯƠNG PHÁP BIỂU HIỆN ĐỐI TƯỢNG ĐỊA LÝ TRÊN BẢN ĐỒ 2. Kết thúc: